تلیان، تپه

نویسنده (ها) : ناصر پازوکی طرودی

آخرین بروز رسانی : سه شنبه 19 آذر 1398

تلیـان، تپه \ tappe-ye telyān\ ، یا فرنگیس، قلعه ـ گبری، تپه‌ای باستانی واقع در 300متری غرب روستای کلان. این تپۀ باستانی در °51 و ´46 طول شرقی، و °35 و ´48 عرض شمالی، در ارتفاع 157‘2 متری از سطح دریا جای دارد. در حد فاصل روستای کلان و تپۀ باستانی تلیان، رودخانۀ فصلی لواسان قرارگرفته است که از شمال به جنوب جریان می‌یابد. حداکثر ارتفاع تپه‌ماهورهایی که این تپۀ باستانی بر بالای آنها قرار دارد، حدود 150 متر است که به‌ موازات مسیر رودخانه از شمال به جنوب کشیده شده‌اند.
تپۀ باستانی تلیان شامل 3 قسمت مجزا ست: نخست، بخش شمال غربی که با اندکی فرورفتگی و شیب ملایم، محدودۀ مسطحی را به وجود آورده، و تپۀ اصلی را از بلندیهای شمال جدا کرده است. دوم، بخش میانی که بلندترین قسمت تپه است و حجم زیادی از سنگهای کف رودخانه‌ای و قطعات فراوان سفالهای دوره‌های مختلف تاریخی در آن پراکنده شده است. بخشهایی از این قسمت را ماشین‌آلات راه‌سازی تخریب، و هویت تاریخی آن را مخدوش کرده‌اند. در این بخش، شواهد بسیاری وجود دارد که نشان می‌دهد گورستانی بزرگ در آن وجود داشته است. سوم، قسمت جنوبی که انتهای یال ارتفاعاتی است که به سمت جنوب امتداد یافته است و از جادۀ روستای کلان به روستای چهارباغ منتهی می‌شود.
در سطح و اطراف کلیۀ قسمتهای تپۀ باستانی تلیان، آثار حفاریهای غیرمجاز فراوانی دیده می‌شود که بر اثر آن، حجم زیادی از آثار باستانی نظیر سفال، استخوان، بقایای معماری و قطعات فلز در آنجا پراکنده شده است. وجود حجم زیاد سنگهای کف رودخانه‌ای که در ساختار طبیعی و اصلی تپه وجود نداشته و از بستر رودخانه به سطح آن آورده شده است، از حجم وسیع معماری و اجزاء ساختمانهای متعدد، و حصار و برج و باروی تپۀ باستانی تلیان در دورۀ استقرار انسان در آن حکایت می‌کند.
در سرتاسر سطح و اطراف تپۀ باستانی تلیان، سفالهایی از نوع دست‌ساز و چرخ‌ساز به رنگهای سیاه، قرمز، نخودی و خاکستری با نقوش انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی، زیگزاگ، موجی و شاخه‌ای یافت می‌شود. با توجه به نوع سفالهای یافت‌شده، می‌توان قدمت تپۀ باستانی تلیان را از هزارۀ 2 ق‌م تا اوایل دورۀ اسلامی تعیین کرد. به نظر می‌رسد تپۀ باستانی تلیان در دورۀ اسلامی محل استقرار و زندگی نبوده است؛ ازهمین‌رو، مردم به نقطۀ شمالی‌تر، یعنی به محل کنونی لواسان کوچک رفته، و این نقطه را که محل زندگی نسلهای گذشته و مردمان پیش از اسلام بوده است، قلعه‌گبری نامیده‌اند.
اطلاق نام قلعه‌گبری به این محل، بیانگر قلعه‌بودن و مقر حکومتی آن است. تپۀ باستانی تلیان از مکانهای تاریخی ـ فرهنگی و مسکونی بسیار مهم منطقۀ لواسان کوچک به شمار می‌رود. بقایای حجم وسیع معماری در سطح تپه و شواهد وجود حصار و برج و بارو در اطراف آن، گواهی بر این ادعا ست. اطلاق نام فرنگیس به این محل، قدمت زیادی ندارد و به زمان معاصر مربوط می‌شود که فردی به‌نام فرنگیس خانم، مالک آن بوده است. تپۀ باستانی تلیان در مهر 1382، با شمارۀ 362‘10 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، و مشمول قوانین حفاظتی و مراقبتی است.

ناصر پازوکی طرودی