تلو

نویسنده (ها) : ناصر پازوکی طرودی

آخرین بروز رسانی : دوشنبه 18 آذر 1398

تلو \ telow\ ، روستایی شامل دو بخش تلو بالا و تلو پایین که به فاصلۀ اندکی از منتها‌الیه شمال شرقی تهران واقع‌اند. روستای تلـو پایین در شرق رودخانه و جادۀ تلو به لشکرک در ˚51 و ´37 طول شرقی، و ˚35 و ´46 عرض شمالی، در ارتفاع 700‘1 متری از سطح دریا واقع شده است.
در این روستا، حدود 7 خانوار ساکن‌اند، اما هیچ‌گونه امکانات روستایی نظیر مدرسه، مسجد، حسینیه، حمام و جز اینها در آن وجود ندارد و بیشتر خانه‌هایش یک‌طبقه است. در کنار رودخانه‌های این روستا، 6 کارگاه نجاری، بلوک‌زنی، صاف‌کاری و مبل‌سازی دایر است. مأموران شهرداری منطقۀ 13 تهران که روستای تلو در حوزۀ مسئولیت آنها قرار دارد، با دقت و نظارت شدید از هرگونه ساخت‌وساز در آنجا جلوگیری می‌کنند و اجازۀ کاشت درخت، و واگذاری حق انشعاب آب، برق و تلفن ثابت را به اهالی نمی‌دهند. قطعاً اگر این محدودیتها نبود، روستاهای تلو به محدودۀ مسکونی تهران‌پارس و خاک‌سفید متصل می‌شد.
در تلو پایین، رشته قناتی از دورۀ رضا شاه وجود دارد که در سالهای پربارش، آب فراوان دارد و آب آشامیدنی و آبیاری درختان باغچه‌های خانه‌های مردم را تأمین می‌کند. در سمت شمال شرقی تلو پایین، ادارۀ کل منابع طبیعی استان تهران پارک جنگلی تلو و انصارالحسین را به وسعت 290 هکتار در 1371 ش احداث کرده که در آن، درختانی مانند سرو نقره‌ای، سرو خمره‌ای، کاج ‌سیاه، اقاقیا، عرعر، بادام وحشی، پستۀ ‌کوهی و سنجد کاشته شده است. خانه‌ها و کارگاههای حدود روستای تلو پایین در جبهۀ شرقی، و در کف رودخانۀ جاجرود به درازای حدود 50 متر و پهنای حدود 30 متر ساخته شده، و شرق و غرب آن را تپه‌ماهورهای خاکی و کوتاهی دربرگرفته که حداکثر ارتفاع آنها حدود 80 متر است.
روستای تلو بالا در فاصلۀ 4کیلومتری شمال شرقی بزرگراه شهیدبابایی در ˚51 و ´38 طول شرقی، و ˚35 و ´46 عرض شمالی، در ارتفاع 757‘‌ 1متری از سطح دریا و در سمت شرقی جادۀ تلو به لشکرک واقع شده است. بخشی از خانه‌های مردم روستای تلو بالا در دو طرف یکی از دره‌های فرعی مسیل رودخانۀ فصلی تلو است که در جهت شمال شرقی به جنوب غربی امتداد می‌یابد و بخش دیگر آنها، به‌ویژه خانه‌های قدیمی، روی یکی از یالهای کوه سمت غربی درۀ فرعی یادشده ساخته شده‌ است. شمار خانه‌های موجود در روستای تلو بالا حدود 35 واحد است، اما به‌سبب نبود امکانات عمومی مانند مدرسه، آب ‌لوله‌کشی و مسجد، جمعیت ثابت ندارد و بیشتر ساکنان آن را نگهبانان خانه‌ها تشکیل می‌دهند؛ اهالی و مالکان اصلی به‌صورت موقت و یکی دو روزه، از تهران به روستا رفت‌وآمد می‌کنند. علت اصلی استقرار نیافتن جمعیت در این روستا جلوگیری شهرداری تهران از ساخت‌وساز و ارائۀ خدمات رفاهی به مالکان است.
در حال حاضر (1391 ش)، در تلو بالا حدود 10 کارگاه کوچک خدماتی بدون داشتن امکانات کافی برای ادامۀ فعالیت، کار می‌کنند. در اطراف این روستا حدود 6 واحد پذیرایی به‌صورت سفره‌خانۀ سنتی با حداقل امکانات و استقرار چادر و تأسیسات اندک به کار مشغول‌اند. صاحبان این کارگاهها و واحدهای پذیرایی و مالکان زمینها و خانه‌های نیمه‌ساخت می‌کوشند تا با حضور و فعالیت نیمه‌کارۀ خود، مالکیتشان را در منطقه حفظ، و از تصرف و تسلط نهادهای نظامی، دولتی و نیمه‌دولتی مانند شهرداری بر زمینها جلوگیری کنند.
در گذشته مراتع، مزارع، دیمزارها و زمینهای تلو پایین و تلو بالا به گروهی از ارمنیان تعلق داشت. در دورۀ پهلوی، شخصی به نام دکتر سپهر این زمینها را از ارمنیان خرید و رعایای خود را که 12 خانوار ساکن، و بیشتر آنها مسلمان و شماری نیز ارمنی بودند، در آنجا مستقر کرد. سالها بعد این زمینها که حدود 173 هکتار بود، به 12 نسق تقسیم، و هر یک از آنها به عده‌ای واگذار شد. در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شماری از نسقها به حدود 28 تعاونی دولتی و غیردولتی فروخته شد و آنها نیز این زمینها را به اعضای خود که حدود 22 هزار تن بودند، واگذار کردند. پس از این اقدام، برخی از مسئولان دولتی و دستگاههای اجرایی مرتبط با موضوع گسترش شهر تهران، تصمیم گرفتند از ساخت‌وساز در تلو و گسترش بیشتر شهر تهران به سمت شمال شرقی جلوگیری کنند. این تصمیم سبب بروز مشکلاتی برای اعضای تعاونیها و درگیری آنها با مسئولان مربوط شد و کشمکشهایی را بین دو طرف در مراجع قضایی به وجود آورد.
در سمت جنوب غربی روستای تلو بالا، در مجاورت و شرق جـادۀ تلو بـه لشکرک، بر فراز تپۀ کله‌قندی شکلی ــ که حدود 40 متر از سطح جـاده بلندی دارد ــ گورستان تاریخی‌ای متعلق به ارمنیان وجود دارد که آثار حدود 60 گور، که بر بالای همۀ آنها علامت صلیب نصب شده است، دیده می‌شود. بر بالاترین نقطۀ این تپه یک صلیب بزرگ چوبی برپا ست که از فاصلۀ چندصدمتری دیده می‌شود.
در 1352 ش، در سمت شمال شرقی تلو بالا، پارکی جنگلی در وسعتی بالغ بر 000‘1 هکتار احداث شد که دارای درختان کاج سیاه، اقاقیا، پسته، گردو، سنجد، سرو نقره‌ای، سرو خمـره‌ای، بـادام وحشی، عرعر، چنار، زبان‌گنجشک، سپیدار و شمار محدودی از دیگر گونه‌های گیاهی است. گرداگرد روستای تلو بالا را تپه‌ماهورهای نسبتاً بلندی در بر گرفته است که در نگاهی کلی می‌توان بناهای آنجا را در یک گودی مانند کف دست تصور کرد. طول و عرض گسترۀ بناهای موجود در تلو بالا حدود 150 × 200 متر است و هیچ‌گونه یکپارچگی و انسجامی ندارد؛ همچنین تمامی خیابانها و کوچه‌های آن خاکی است و رفت‌وآمد از آنها به‌سختی صورت می‌گیرد. برخی از کوچه‌ها حتى شن‌ریزی نشده‌اند و به هنگام بارندگی، گذر از آنها بسیار دشوار است. مسیر راه تلو به لشکرک پس از گذر از سمت غربی و روستای تلو بالا، به جهت شمال غربی منحرف می‌شود و پس از طـی حدود 5/ 6 کمـ ، از تقاطع بزرگراه شهیدبابایی به خط‌الرأس بلندیهای تلو می‌رسد؛ آن‌گاه بعد از عبور از مسیر سرازیری و پیچ‌وخمهای پرشمار و نیز طی حدود 13 کمـ ، از مبدأ یادشده به جادۀ لشکرک به لواسان متصل می‌شود. این همان راه تاریخی و اصلی ارتباط تهران و ری قدیم با نواحی مختلف قصران داخل است.
درگذشته، راه دیگری نیز از سرخه‌حصار به جاجرود، از حاشیۀ شرقی رودخانۀ جاجرود به نواحی مختلف لواسان بزرگ می‌رفت که امروزه نیز از آن استفاده می‌شود. راه اصلی کنونی رودبار قصران را که از گردنۀ قوچک می‌گذرد، در سالهای 1312-1314 ش، محمود حسابی طراحی و احداث کرده است.
مجموعۀ حوضۀ آبخیز تلو شامل تپه‌ماهورهای کم‌ارتفاعی است که در میان آنها، صدها درۀ کوتاه و کم‌عمق وجود دارد. سطح این تپه‌ماهورها و دره‌ها را پوشش ضخیمی از خاک نرم و مرغوب پوشانده، و جز در مناطق شمال شرقی و بخشهایی از آن، که مشرف بر دریاچۀ سد لتیان و رودخانۀ جاجرود در پایین‌دست تاج سد است، کوههای صخره‌ای وجود ندارد. بلندترین نقطۀ این منطقه قلۀ تلو با 780‘1 متر بلندی از سطح دریا ست که میان پارک جنگلی تلو و در سمت شمال شرقی روستای تلو بالا جای دارد.
در منطقۀ تلو، به سبب نبود آب جاری دائم نظیر چشمه و رودخانه، فعالیت کشاورزی صورت نمی‌گیرد؛ به همین سبب، تلو پایین و تلو بالا به‌رغم نزدیکی به تهران، توسعه و گسترش نیافته، و جمعیت زیادی در آنها ساکن نشده‌ است. گفتنی است که مناطق مختلف تلو در گذشته به‌عنوان یکی از دیمزارهای بسیار مهم اطراف تهران، مرغوبیت و شهرت خاصی داشته، و محصولات دیمی آنها مانند گندم، جو، ماش، عدس و نخود بخشی از نیاز بازار تهران را تأمین می‌کرده است. صاحبان زمینها و دیمزارهای تلو نیز با توجه به نوع فعالیت کشت دیم، در ایامی از فصل پاییز و اواخر بهار در محل حاضر می‌شدند و اقدام به کشت یا برداشت محصولات دیم خود می‌کردند. علت اصلی نبود آب در منطقۀ تلو، وجود درۀ عمیق رودخانۀ جاجرود در سمت شمالی و شرقی آن است که آبهای زیرزمینی تپه‌ماهورهای تلو را به سمت خود جاری می‌کند و امکان جوشش آنها را در سطح زمینهای تلو نمی‌دهد.
امروزه، بخشهای بزرگی از زمینها و مراتع و دیمزارهای تلو در اختیار نیروهای نظامی، به‌خصوص سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار گرفته، و دهها پادگان، اردوگاه، میدان تیراندازی، منطقۀ عملیات و مانورهای نظامی، و دانشگاه علوم دفاعی امام حسین (ع) در آنجا احداث شده است. بخشهای شرقی زمینهای تلو نیز بیشتر در اختیار شهرداری تهران قرار دارد که به مرکز تخلیۀ زباله‌های ساختمانی و توقفگاه اتوبوسهای شرکت واحد اتوبوسرانی تهران بدل شده است. به گفتۀ برخی از مالکان زمینهای تلو، شهرداری تهران تصمیم دارد با تملک این زمینها یکی از گورستانهای تهران را در این منطقه احداث کند.

ناصر پازوکی طرودی