پیرزن، قلعه

نویسنده (ها) : ناصر پازوکی طرودی

آخرین بروز رسانی : یکشنبه 17 آذر 1398

پیرزن، قلعه \ qalʾe-ye pīr-zan\ ، قلعه‌ای کوچک واقع در 500‘1 متری شمال شرقی روستای کند علیا.
این قلعه در °51 و ´39 و ´´23 طول شرقی، و °35 و ´53 و ´´32 عرض شمالی، و در ارتفاع 310‘ 3 متری از سطح دریا جای دارد.
اطراف قلعۀ پیرزن را یالهای صخره‌ای کوههایی در بر گرفته است که به‌صورت شیارهایی متعدد از اطراف قلۀ آتش‌کوه در شمال شرقی به سمت روستای کند سفلا در جنوب غربی امتداد می‌یابد. قلعۀ پیرزن بر بالای یکی از این یالهای صخره‌ای ــ که راه دسترسی به آن دشوار است ــ قرار دارد. طول تأسیسات و بقایای معماری قلعه حدود 25 متر، و عرض آن در بیشترین قسمت حدود 40 متر است. بقایای معماری یادشده شامل پی دیوارها، برجها و بخشی از حصار پیرامونی و دیوارهای بنایی است که به احتمال زیاد آب‌انبار قلعه بوده است. از مصالح به کار برده شده در قلعۀ پیرزن می‌توان به سنگ لاشه و ملاط گچ سنتی و ساروج اشاره کرد. به‌رغم‌آنکه قدمت این قلعه به بیش از 000‘1 سال بازمی‌گردد، همچنان از استحکام خوبی برخوردار است.
علت اصلی تخریب قلعۀ پیرزن، هجوم انسانی و احتمالاً حمله‌ای بوده که در اواخر سدۀ 8 ق/ 14 م صورت گرفته است. افزون بر آن، فرسایش سنگهای رسوبی کوهی که قلعه بر آن احداث شده و نیز حفاریهای قاچاق اخیر، در سرعت‌بخشیدن به تخریب قلعه مؤثر بوده است.
درواقع، قلعۀ پیرزن در گذشته از حلقه‌های زنجیره ـ بناهای دفاعی منطقۀ لواسان بوده که در کنار قلعۀ سربند یا ساکای افجه و تپۀ تاریخی جوهک مسئولیت تأمین امنیت محل را بر عهده داشته است. در سطح قلعۀ پیرزن و دره‌های اطراف، بقایای سفالهایی از سده‌های نخستین اسلامی تا اواخر سدۀ 8 ق مشاهده می‌شود. قلعۀ پیرزن به‌سبب نزدیکی به قلعۀ ساکا از اهمیت زیادی برخوردار بوده، و به احتمال زیاد در مواقع ناامنی و بروز آشوبها و فتنه‌ها، محل اسکان و استقرار زنان، کودکان و پیرمردانی بوده است که توان دفاع از خود را نداشته‌اند.
در مواقع امنیت و آرامش، فضاهای قلعه‌های ساکا و پیرزن مورد استفادۀ ایلات و عشایر و جمعیت کوچ‌نشینی بوده که در تابستان گوسفندان خود را برای چرا در ییلاق به آن نواحی می‌آورده‌اند. در سایر ایام سال نیز نگهبانان، قراولان و دشتبانان در آنجا مستقر می‌شده، و از منطقه مراقبت می‌کرده‌اند.
این قلعه امروزه در میان اهالی روستاهای منطقه به نامهای قلعۀ کُند و قلعۀ یخچال نیز مشهور است.

ناصر پازوکی طرودی