استیک اسید

اَسِتیک‌ اسید \ asetik-asid\ ، یـا اِتانوئیک‌اسید، یـا جوهر سرکه، با فرمول CH3COOH، مهم‌ترین عضو خانوادۀ کَربوکسیلیک‌اسیدها. محلول رقیق (ح 5٪) استیک‌اسید در آب، که از طریق تخمیر و اُکسایش کربوهیدراتهای طبیعی به‌دست می‌آید، سرکه نامیده می‌شود. سرکه از کهن‌ترین اسیدهایی است که بشر شناخت. هر نمک، اِستِر یا آسیلالِ استیک‌اسید را اَسِتات می‌خوانند.
در صنعت، استیک‌اسید در تهیه کردن این مواد کاربرد دارد: استاتهای فلزی، که در برخی از شیوه‌های چاپ به‌کار می‌روند؛ وینیل‌استات، که در تولید پلاستیکها، چسبها و رنگهای پلاستیک به‌کار برده می‌شود؛ سِلولُزاستات، که یکی از اجزاء اصلی در تولید فیلمهای عکاسی و برخی پارچه‌هاست؛ و استرهای آلی فرّار (مانند اِتیل‌استات و بوتیل‌استات)، که به‌گستردگی، به‌عنوان حلّال رِزینها، رنگها و لاکها، استفاده می‌شوند. استیک‌اسید در تولید آسپیرین (اَسِتیل سالیسیلیک‌اسید) نیز به‌کار می‌رود. از نظر زیست‌شناختی، استیک‌اسید از واسطه‌های مهم سوخت و ساز است و به‌طور طبیعی در مایعات بدن جانوران و شیرۀ گیاهان یافت می‌شود.
افزون بر مقدار استیک‌اسیدی که به‌صورت سرکه تولید می‌شود، مقادیر فراوانی از این ماده به‌صورت مصنوعی نیز تهیه می‌شود. در فرایند تولید صنعتی استیک‌اسید، از کربن‌مونوکسید و هیدروژن، متانول (CH3OH) ساخته می‌شود؛ سپس متانول را با مقدار بیشتر کربن‌مونوکسید واکنش می‌دهند که استیک‌اسید به‌دست آید. این فرایند به‌گستردگی جایگزین فرایند صنعتی قدیمی‌تری شده است که در آن، با آب دادن به اَسِتیلِن، آن را به اَسِتالدِهید تبدیل می‌کنند و سپس استالدهید در اثر اکسایش تبدیل به استیک‌اسید می‌شود. در صنعت، استیک‌اسید را از اکسایش اِتیل الکل نیز به‌دست می‌آورند.
به‌سبب بالا بودن نقطۀ انجماد استیک‌اسید، در گذشته روش معمول برای جدا کردن آن از محلولهایی چون سرکه، سرما دادن بود که در پی آن، استیک‌اسید خالص در محلول به شکل بلور درمی‌آمد. از این رو، به استیک‌اسید خالص، استیک‌اسیدِ یخی نیز گفته می‌شود. استیک‌اسید خالص مایعی است خورنده، بی‌رنگ و دارای بوی تند (با نقطۀ جوش °9/ 117 سانتی‌گراد و نقطۀ ذوب °6/ 16 سانتی‌گراد) که کاملاً با آب امتزاج‌پذیر است.

مآخذ

EA, 2006;
EB, 1986;
ME, 2009.
بخش علوم پایه و مهندسی