استن، یان

اِستِن \ [e]sten\ ، یان هاویکسون (ح1626-1679م/ 1035-1090ق)، نقاش هلندی. او بیشتر به‌سبب نقاشیهایش از صحنه‌های خنده‌دار و پرنشاط زندگی روزمره، به‌ویژه صحنه‌های شلوغ و پرجنب‌وجوش درون میخانه‌ها، شناخته می‌شود. در هلند، «خانۀ یان استن» به‌عنوان ضرب‌المثل به خانه‌های نامرتب گفته می‌شود.
یان استن در شهر لِیدِن در هلند زاده شد. پدرش کاتولیک ثروتمندی بود که کارگاههای آب‌جوسازی داشت. یان در 1646م، در 20سالگی، در دانشگاه لیدن نام‌نویسی کرد؛ اما، مانند رامبران (رامبراند)، تنها یک سال در آنجا درس خواند و سپس به نقاشی روی آورد. در منابع قدیمی‌تر، از سه نقاش به‌عنوان استاد او یاد شده است: نیکُلائوس کنوپفِر، نقاش آلمانی تصاویر تاریخی در اوترِخت، یان وان گویِن (وان خویه)، نقاش منظره در لاهه، و آدریان وان اُستاده، نقاش زندگی روزمره در هارلِم؛ اما ازآنجاکه نخستین آثار استن نمایانگر زندگی روزمرۀ مردم عادی، و به شیوۀ هارلم‌اند، عموماً آدریان وان استاده را استاد او می‌دانند. استن یکی از بنیادگذاران انجمن نقاشان لیدن در 1648م بود. دورۀ کوتاه کارآموزی او نشانگر آن است که، شاید در کودکی، طراحی را آموخته بوده است.

استن در 1649م با دختر وان گوین ازدواج کرد و آنان چند سالی در لاهه اقامت داشتند. استن هیچ‌گاه بنا نداشت نقاشی را یگانه حرفۀ خود قرار دهد و نقاشی تمام‌وقت شود. در 1654م پدرش یک کارگاه آب‌جوسازی را در شهر دِلفت برای او اجاره کرد، ولی یان در این کار توفیقی نیافت. او در 1661م به هارلم رفت و تا 1670م در آنجا ماند؛ اما در همۀ این مدت، ارتباطش را با انجمن نقاشان لیدن حفظ کرد. او در این زمان، شماری از بهترین آثارش را پدید آورد، همچون «زوج رقصان» (1663م؛ نگارخانۀ هُنریِ ملی، شهر واشینگتن)، «جشن قدیس نیکُلاس» (1665-1668م؛ موزۀ دولتی، آمستردام) و «بازی اسکیتِل، بیرون مهمان‌خانه» (ح 1660-1663م؛ نگارخانۀ ملی، لندن).
استن در 1670م به لیدن بازگشت و تا پایان زندگی در این شهر ماند. او در خانه‌ای که از پدرش به ارث برده بود، اقامت گزید و در 1672م، بخشی از آن را تبدیل به میخانه کرد. او در فروش نقاشیهایش کامیاب نبود و تا پایان زندگی با مشکلات مالی دست به گریبان بود. با این همه، کارهای استن باید در آغاز سدۀ 18م، در هلند بسیار محبوب بوده باشد، زیرا امضای وی را بر بسیاری از نقاشیهایی که شبیه به کارهای او بود، جعل می‌کردند و کپیها و تقلیدهای فراوانی نیز از آثار او صورت می‌گرفت.
از آنجا که استن بر بیشتر نقاشیهایش تاریخ ثبت نکرده، بررسی روند پیشرفت کار او دشوار است. او به‌سبب ناکام بودن در فروش آثارش، همواره سبک خود را تغییر می‌داد و با تقلید از دیگران، در پی یافتن روشهایی نو بود. به همین سبب، او به بی‌ثباتی و تأثیرپذیریِ بیش از اندازه مشهور بوده است. استن نقاشی پرکار بود و نزدیک به 900 نقاشی به او نسبت داده شده است. این نقاشیها دارای کیفیتهایی گوناگون‌اند، از کارهایی شتاب‌زده و بازاری، تا آثاری سفارشی که با دقتی وسواس‌گونه پرداخت شده‌اند و نمایشگر استادی او در طراحی، ترکیب و رنگ‌پردازی صحنه‌های دارای نور شدیدند. او افزون بر صحنه‌های زندگی روزمرۀ مردم عادی، نقاشیهایی با موضوعهای تاریخی، اسطوره‌ای و دینی نیز کشیده است. استن نقاشیهای دینی از داستانهای کتاب مقدس را نیز به شیوۀ نقاشیهای صحنه‌های زندگی روزمره می‌کشید. چیره‌دستی او در کشیدن تصویر جانوران و طبیعت بی‌جان با بهترین نقاشان هم‌روزگارش برابر است. افزون بر این، او در به تصویر کشیدن کودکان، در زمان خود بی‌رقیب بود.

استن در دوره‌ای از زندگی، احتمالاً با گروههای نمایشی ارتباط نزدیکی داشته است، زیرا در نقاشیهایش از شخصیتهای نمایشهای کُمِدیا دِل‘آرته ــ همچون شخصیت دکتر در تابلوی «معـاینۀ دکتر» (ح 1660-1665، مـوزۀ هنری فیلادلفیـا) ــ بهره برده است. برخی کارشناسان، شیوۀ استن را شیوۀ «ادبی» دانسته‌اند، زیرا انگیزۀ او در کارهایش روایتگری است. او تنها نقاش نسل خود بود که نوشته‌هایی توضیحی را به آثارش می‌افزود. پرده‌هایی که استن در سالهای پایانی زندگی ساخته، نویدبخش سبک روکوکوی سدۀ 18م است. این نقاشیها آراسته‌تر، کم‌تحرک‌تر و شاعرانه‌ترند.

مآخذ

BBEA;
CE, 6th edition;
DA;
EA, 2006;
EB, 2008;
GLE ;
ME, 2008;
MEL ;
National Galleries of Scotland: www.national galleries.org (Nov. 2009);
OCA;
Philadelphia Museum of Art: www.phila museum.org (Nov.2009);
Rijksmuseum: www.rijksmuseum.nl (Nov. 2009);
The National Gallery: www.nationalgallery.org.uk (Nov. 2009).
بخش هنر و معماری جهان