استفانوس آرلاندی

اِستِفـانوسِ آرلانـدی \ [e]stefānus-e ārlāndi\ ، نـیـز استفانِ آرلاندی (آرنالدی)، مترجم از عربی به لاتین و پزشک و اخترشناس اهل بارسلونا که در ربع نخست سدۀ 14م در دانشگاه مونپُلیه برآمد. در اسناد مربوط به رویدادهای سال 1319م این دانشگاه، از فردی به نام «استاد استفانوس آرلاندی» به‌عنوان نایب‌رئیس دانشگاه در 1319م یاد می‌شود که باید همین مترجم باشد (نک‌ : ثورندایک، «دست‌نوشته‌ها...»، 89). پیِر پانسیه این نام را تصحیف نام استفانوس آرنالدی می‌داند که گای، اهل شولیا، و والِسکوسِ تارانتایی بارها به آثار پزشکی وی استناد کرده‌اند (pp. 9-10؛ ثورندایک، همان‌جا). به‌گفتۀ گای، استفانوس چشم‌درد یوهانس بیست و دوم (پاپ از 1316 تا 1334م) را درمان کرد (همان‌جا). اشتاین‌اشنایدِر نیز آرلاندی را صورت درست دانسته، و ترجمه‌های او را ذیل این نام یاد کرده است (no. 112). اگرچه پدرِ استفان آرنُلد نام داشته است، و این، احتمالِ درستی صورت آرنالدی (یا آرنُلدی) را تقویت می‌کند، ثورندایک با توجه به اینکه در اسناد مونپلیه و همۀ دست‌نویسهای آثار استفان در مجموعۀ پالاتین و نیز دست‌نویس یادشده توسط وُلفِنبوتِل، همواره نسبت آرلاندی آمده، دیدگاه آنان را نپذیرفته است (همان، 90؛ نیز سارتن، «مقدمه...»، 426). زوتهوف به احتمال یکی بودن جراحی به نام استفانوس آلدبالدی، اهل مونپلیه، که نامش در دست‌نویسی لاتین ذکرشده، و «اتِیِن (استفان) آرلاندی» اشاره کرده است (pp. 191-198؛ نیز نک‌ : سارتن، «بیست و هشتمین...»، 482) و به‌نظر مارینی نیز استفانوس همان آرنالدوسِ کاتوسیویی، اهل اسقف‌نشین کاهورس، است که در 1340م از پاپ بِنِدیکت دوازدهم مبلغی دریافت کرد (ثورندایک، همان، 89-90).

آثـار

1. ترجمۀ کتاب العمل بالکرة النجومیة قسطا بن لوقای بعلبکی به لاتین که معمولاً سال ترجمۀ آن را 1301م می‌دانند (ثورندایک، «رصدها...»، 203، «دست‌نوشته‌ها»، 90؛ سارتن، «مقدمه»، همان‌جا)، اما در برخی دست‌نویسها، تاریخ 1303م نیز ذکر شده است (اشتاین‌اشنایدر، همان‌جا). سارتن (همان‌جا) عنوان عربی را العمل بالکرة الفلکیة آورده است، که با ضبط ابن‌ندیم (ص 295) یکی نیست.
2. ترجمۀ اثری دیگر از قسطا بن لوقا در پزشکی با عنوان لاتینِ «دیِتاریوم» (= رژیم، در عربی: تدبیر؛ نک‌ : اشتاین‌اشنایدر، ثورندایک، «دست‌نوشته‌ها»، سارتن، همان‌جاها) که احتمالاً ترجمۀ تدبیر الابدان فی سفر الحج قسطا بن لوقا است که ابن ابی اصیبعه از آن یاد می‌کند (ص 245). سارتن احتمال تألیفی بودن این اثر را نیز مردود نشمرده است (همان‌جا). او همچنین شرحی بر «پادزهرها»، اثر معروف نیکُلایِ سالِرنویی، نوشت (برای آثار دیگر، نک‌ : همان‌جا).

مآخذ

ابن ابی اصیبعه، احمد، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، به‌کوشش آوگوست مولر، قاهره، 1299ق/ 1882م، ج 1؛
ابن‌ندیم، محمد، الفهرست، به‌کوشش گوستاو فلوگل، لایپزیگ، 1871م؛
نیز:

Pansier, P., «Les maîtres de la faculté de médecine de Montpellier au moyen âge», Janus, 1905, vol. X;
Sarton, G., Introduction to the History of Science, Baltimore, 1927-1947, vol. III;
id., «Twenty-Eighth Critical Bibliography of the History and Philosophy of Science and of the History of Civilization», Isis, 1930, vol. XIV, no. 2;
Steinschneider, M., «Die europäischen Übersetzungen aus dem arabischen bis Mitte des 17. Jahrhunderts, A) Schriften bekannter Übersetzter», Sitzungsberichten der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften in Wien, philosophisch-historische Klasse, 1904, vol. CXLIX, no. 4;
Sudhoff, K., «Über eine provençalische Chirurgie eines Stephanus "Aldebaldi" aus Montpellier um 1340-50», Janus, 1929, vol. XXXIII;
Thorndike, L., «Astronomical Observations at Paris from 1312 to 1315», Isis, 1948, vol. XXXVIII, nos. 3/ 4;
id., «Vatican Latin Manuscripts in the History of Science and Medicine», ibid., 1929, vol. XIII, no. 1.
یونس کرامتی