استرونسیم

اِسترونسیُم \ [e]st[e]ronsiyom\ (Sr)، عنصری شیمیایی. استرونسیم از فلزات قلیایی خاکیِ گروه اصلی IIa در جدول تناوبی عناصر، عامل سرخی نور در منوّرها، و نیز مادۀ خطرناک اصلی حاصل از انفجار بمبهای اتمی است.
استرونسیم، مانند سرب، فلز نرمی است و اگر تازه بریده شده باشد، درخششی شبیه نقره دارد. این عنصر به‌سرعت در هوا واکنش می‌دهد و رنگش به زردی می‌گراید، به همین سبب، آن را در نفت نگهداری می‌کنند. استرونسیم به‌صورت آزاد در طبیعت یافت نمی‌شود و مهم‌ترین منبع آن کانیهای اِسترونسیانیت (استرونسیم‌کربنات) و سِلِستیت (استرونسیم‌سولفات)اند که بیشتر در بریتانیا، آلمان، روسیه، تونس، مکزیک و ایالات متحدۀ آمریکا یافت می‌شوند. استرونسیم نزدیک به 04/ 0٪ از پوستۀ زمین را تشکیل می‌دهد و بنابراین، پانزدهمین عنصر فراوان در پوستۀ زمین است.
این عنصر را نخستین‌بار در 1790م اَدِر کرافِرد و ویلیام کروکشَنک، در کانی استرونسیانیتی که در اِسترانتیِن (در اسکاتلند) به دست آمده بود، کشف کردند. به همین سبب، این عنصر استرونسیم نام گرفت. سِر هامفری دِیوی در 1808م فلز استرونسیم را از راه بـرقـکـافـتِ (الکتـرولـیـزِ) مخلوط کلـریـد یـا هیدروکسید مرطوب و جیوه‌اکسید، با استفاده از کاتد جیوه و سپس تبخیر جیوه از ملقمۀ به‌دست‌آمده، جداسازی کرد.
استرونسیم را به‌صورت میله نیز می‌توان از طریق برقکافت، با روش کاتد تماسی تهیه کرد؛ در این روش، میلۀ آهنی سردی که به‌جای کاتد عمل می‌کند، فقط با سطح مخلوط مذاب کلریدهای پتاسیم و استرونسیم در تماس قرار می‌گیرد و استرونسیم به‌صورت جامد روی این میله تشکیل می‌شود. کلسیم و باریم به استرونسیم شباهت بسیار دارند و ارزان‌تر و فراوان‌ترند، بنابراین، استرونسیم به‌صورت تجارتی و به مقادیر زیاد تولید نمی‌شود. این فلز رسانایی خوب برای الکتریسیته، چکش‌خوار و مفتول‌شدنی است.
4 ایزوتوپ طبیعی این فلز به ترتیب فراوانی عبارت‌اند از: استرونسیم ـ 88(56/ 82٪)، استرونسیم ـ86(86/ 9٪)،استرونسیم ـ 87 (02/ 7٪) و استرونسیم ـ 84 (56/ 0٪). 12 ایزوتوپ مصنوعی این عنصر با واکنشهای هسته‌ای تولید می‌شوند. این ایزوتوپها پـرتـوزا هستند و از میـان آنها، استـرونسیم ـ 90 طـولانی‌ترین نیمه‌عمر را دارد (نزدیک به 28 سال). این ایزوتوپ خطرناک‌ترین جزء حاصل از ریزش ذرات پرتوزا در پی انفجار بمب اتمی است. استرونسیم می‌تواند در مواد غذایی، جایگزین کلسیم شود و در نهایت، در استخوانها و دندانها ذخیره شود و با تابش مداوم الکترون، آسیبهایی به‌بار آورد، از جمله اخلال در رشد کودکان، سرطان استخوان و سرطان خون. مهم‌ترین راه انتقال استرونسیم به بدن انسان، شیر دامهایی است که از گیاهان آلوده به این عنصر تغذیه کرده‌اند.
استرونسیم در ترکیبات خود فقط حالت اکسایش 2+ ، به‌صورت یون (Sr2+) دارد. این فلز عامل کاهندۀ فعالی است و به‌آسانی با هالوژنها، اکسیژن و گوگرد واکنش می‌دهد و هالید، اکسید و سولفید تولید می‌کند.
ترکیبهای استرونسیم اهمیت تجارتی محدودی دارند، زیرا ترکیبهای متناظر کلسیم و باریم، در عین ارزان‌تر بودن، همان کارایی را دارند؛ با این همه، شمار اندکی از آنها در صنعت و دیگر زمینه‌ها به کار می‌روند. استرونسیم‌نیترات، Sr(NO3)2 ، و استرونسیم‌کلرات، Sr(ClO3)2 ، به‌شدت فرّارند و هنگام سوختن، رنگ سرخِ لاکی درخشانی به شعله می‌بخشند؛ از این رو، آنها را در وسایل آتش‌بازی، منوّرها و گلوله‌های رسّام به‌کار می‌برند. گاهی از استرونسیم‌هیدروکسید، Sr(OH)2، برای استخراج شکر از مَلاس استفاده می‌شود، زیرا این ماده ساکاریدی محلول تشکیل می‌دهد که بـه کمک کربن‌دیوکسید، به‌آسانی می‌توان دوباره از آن شکر به دست آورد. استرونسیم‌مونوسولفید، SrS ، به‌عنوان موبَر، و نیز در برخی از رنگهای شب‌نما، کاربرد دارد. استرونسیم‌برمید، SrBr2 ، به‌عنوان داروی آرام‌بخش به کار می‌رود.
مقادیر کنترل‌شدۀ استرونسیم پرتوزا برای درمان سرطان استخوان به کار می‌رود. همچنین گرمای به دست آمده از واپاشی پرتوزایِ استرونسیم را می‌توان به الکتریسیته تبدیل کرد و به‌عنوان منبع انرژی سبک و بادوام، در نشانه‌های هشداردهندۀ شناور در دریاها، ایستگاههای هواشناسی دورافتاده، فضاپیماها و جزآن به کار برد.
عدد اتمی: 38
وزن اتمی: 62/ 87
نقطۀ ذوب: C °769
نقطۀ جوش: C °384‘1
گرانی ویژه: 54/ 2
ظرفیت: 2+
آرایش الکترونی: [Kr]5s2

مآخذ

CE, 6th edition;
EA, 2006;
EB, 2010;
ME, 2008.
بخش علوم پایه و مهندسی