آستراخان

آستراخان \ āstrāxān\ ، نـیـز آستـاراخـان، هَشتَـرخـان، حاجی‌طَرخان، استان و شهری در روسیه.

استان آستراخان

این استان که در 1943م تشکیل یافت، با 100،44 کم‌2 وسعت، در جنوب منطقۀ اقتصادی وُلگـا، و در سرزمینهای پست حاشیۀ دریای مازندران قرار دارد، جایی که رودخانۀ ولگا به دریای مازندران می‌ریزد. این استان دارای 2 شهر (آستراخان و آختوبینسک) و 10 بخش اداری است. رود ولگا و یکی از شاخه‌هایش، آختوبا (آق‌توبا) که به موازات آن جاری است، همچون محوری از میان این استان می‌گذرند و به دلتایی بزرگ منتهی می‌شوند. آب‌وهوای آستراخان قاره‌ای و خشک است. چندین دریاچۀ نمک در این استان وجود دارد. بیشتر جمعیت این استـان در نـاحیۀ دلتـاییِ اطراف شهر آستـراخان، مـرکز اداری ـ سیاسی استان، زندگی می‌کنند. انواع سبزی و میوه در مزارع حاصلخیزی کشت می‌شود که با آب رود ولگا آبیاری می‌شوند. پرورش دام، به‌ویژه گوسفند، اسب و شتر از دیگر فعالیتهای اقتصادی ساکنان است. رود ولگا زیستگاه بیش از 50 گونه ماهی است و ماهیگیری در طول رودخانه‌ها و ساحل دریای مازندران در این استان اهمیت دارد، هرچند این فعالیت به‌سبب آلودگی و پایین رفتن سطح دریا با دشواریهایی روبه‌روست.
در محدودۀ طبیعی حفاظت شدۀ مهمی در ناحیۀ دلتا، از پوشش گیاهی بی‌مانند این ناحیه ــ شـامل گونـه‌ای نیلوفر آبـی بـا نـام علمـی‌ نِلـومبیـوم کـاسپیکـوم ــ و پرندگان ‌فـراوان آن، از جمله پلیکان و حواصیل، نگهداری می‌شود. پس از دشت سیلابی و دلتا، یک منطقۀ خشکِ استپی و نیمه‌بیابانی قرار دارد که دارای دریاچه‌ها و خاکهای شور، تلماسه‌ها، و نیز بوته‌زارهای پراکنده است؛ از این منطقه صرفاً برای دامداری و نیز استخراج نمک از دریاچۀ باسکونچاک، در سطح گسترده، بهره‌برداری می‌شود. آستراخان 541 کم‌ خط آهن دارد. این استان دارای موزۀ مطالعات منطقه‌ای و نگارخانه‌ای هنری است.

شهر آستراخان

شهر و مرکز اداری استان آستراخان که در دلتای رود ولگا، در 100 کیلومتری ساحل دریای مازندران، و 290‘1 کیلومتری جنوب شرقی مسکو واقع است. این شهر بر چندین جزیره در کرانۀ چپ مجرای اصلی ولگا قرار گرفته است که غربی‌ترین مجرای آن به‌شمار می‌رود.
آستراخان در گذشته پایتخت یک خان‌نشین تاتار، از بازمانده‌های اردوی زرین (ه‌ م) بود و در کرانۀ مرتفع‌تر راست ولگا، در فاصلۀ 11 کیلومتری شهر کنونی قرار داشت. این شهر با قرارگرفتن در مسیر راههای آبی و کاروان‌رو، به‌تدریج از یک روستا به مرکز تجاری بزرگی تبدیل شد. شهر در 1395م به تصرف تیمور درآمد، در 1556م به چنگ ایوان چهارم (ایوان مخوف) افتاد و در 1558م به محل کنونی آن منتقل شد. هنوز یک کلیسای جامع و یک دژ (به نام کرملین، ساخته شده در 1582- 1589م) از آن زمان برجا ست.

آستراخان، در نیمۀ سدۀ 17م، یکی از قلعه‌های مرزی قلمرو روسیه به‌شمار می‌رفت. در سدۀ 18م، کارگاههای کشتی‌سازی، ادارۀ نیروی دریایی و ناوگان نظامی قدرتمندی در آنجا ساخته، و این شهر از 1717م به‌عنوان مرکز استان شناخته شد. آستراخان در پی توسعۀ میدانهای نفتی باکو در دهۀ 1870م، به یکی از بزرگ‌ترین بندرهای روسیه تبدیل شد.
تنوع فراوان قومی ساکنان شهر آستراخان، چهره‌ای گونه‌گون به آن بخشیده است. این شهر بندر رودخانه‌ای مهمی به‌شمار می‌رود، اگرچه 4 ماه از سال، به دلیل سرمای شدید و یخ زدن رودخانه، کارکرد خود را از دست می‌دهد. آستراخان شهر پلها و نهرهاست، اما به‌سبب عمق کم سواحل شمالی دریای مازندران، محمولۀ کشتیهای دریاپیما باید از طریق جاده‌ای به‌طول حدود 200 کمـ‌ به این شهر جابه‌جا شود. این شهر به‌واسطۀ آبراهه‌ای لایروبی شده، به رود ولگا دسترسی دارد و پایگاه یک ناوگان بزرگ ماهیگیری، و مرکز ساخت کنسرو ماهی و بسته‌بندی خاویار است. از صنایع دیگر آن، تولید پوشاک و کفش، و تعمیر کشتی است. پوست گوسفند قراگُل آسیای مرکزی به پوست آستراخان شهرت یافته است، زیرا این نوع پوست را نخستین‌بار بازرگانان آستراخانی به روسیه آوردند. خطوط راه آهن از این شهر به اطراف منشعب می‌شود. در این شهر دانشکده‌های پزشکی و تربیت معلم وجود دارد.
جمع‌ ‌(2002م) استان: 276‘ 007‘1 تن، شهر: 400‘506 تن.

مآخذ

EA, 2006;
EB, 2008;
GSE (under «Astrakhan», «Astrakhan Oblast»);
ME, 2008 (under «Astrakhan'»).
بخش جغرافیا