ازن

اُزُن [ozon] (O3)، آلوتروپ (دگرشکل) سه اتمی اکسیژن (شکلی از مولکول اکسیژن که به جای دو اتم، 3 اتم اکسیژن دارد). بوی مشخص ازن در هوا، پس از رعد و برق، یا اطراف لوازم برقی استشمام می‌شود. دربارۀ بوی ازن در اطراف دستگاههای برقی در 1785م گزارش داده شد و ساختار شیمیایی آن در 1872م معلوم گردید. گاز ازن آبی کم‌رنگ و سوزش‌آور، و حتى در غلظتهای کم، قابل انفجار و سمی است. این ماده به طور طبیعی به مقادیر خیلی کم در طبقات فوقانی جوّ (آرام کره) تولید می‌شود و در آنجا تابشهای فرابنفش خورشید را که ممکن است صدمۀ شدیدی به موجودات زندۀ سطح زمین بزند، جذب می‌کند. در پاره‌ای وضعیتها، واکنشهای نورشیمیایی بین اکسیدهای نیتروژن و هیدروکربنها در لایه‌های زیرین جو ممکن است به قدری ازن تولید کنند که موجب سوزش چشمها و غشاهای مخاطی شود.
ازن را معمولاً با تخلیۀ الکتریکی و عبور اکسیژن یا هوای خشک تولید می‌کنند. مخلوط ازن و گازهای اولیۀ حاصل از این عمل برای بیشتر کارهای صنعتی مناسب است، هرچند ازن خالص‌تر را می‌توان با روشهای مختلف از این مخلوط به دست آورد؛ به عنوان مثال، با مایع کردن مخلوط اکسیژن و ازن، مایع به دو لایه تقسیم می‌شود که لایۀ سنگین‌تر آن حدود 75٪ ازن دارد، اما ناپایداری و واکنش‌پذیری بسیار ازن تغلیظ شده سبب می‌شود که تهیۀ آن مشکل و پرخطر باشد.
چگالی ازن 5/ 1 برابر چگالی اکسیژن است. این ماده در دمای °112- سانتی‌گراد به مایعی به رنگ آبی تیره تبدیل می‌شود و در °4/ 251- سانتی‌گراد یخ می‌زند. ازن در دماهای بیشتر از °100 سانتی‌گراد، یا در مجاورت بعضی از کاتالیزگرها، حتى در دمای اتاق به سرعت تجزیه می‌شود. اگرچه ازن از بسیاری جهات شبیه اکسیژن است، ولی واکنش‌پذیری آن خیلی بیشتر، و از این حیث عامل اکسایندۀ بسیار نیرومندی است. ازن به ویژه در تبدیل اُلفینها به آلدهیدها، کتونها، یا کربوکسیلیک اسیدها مفید است. ازن از آنجا که می‌تواند بسیاری از مواد را بی‌ رنگ کند، به صورت تجارتی به عنوان عامل رنگ‌بر برای ترکیبات آلی به کار برده می‌شود. این ماده به عنوان میکرب‌کش قوی در سترون کردن آب آشامیدنی و از بین بردن بوها و طعمهای زننده نیز کاربرد دارد. (107)