ارسلان جاذب، مقبره

اَرْسَلانِ جاذِب، مَقْبَره [maqbare-ye arsalān-e jāzeb]، بنایی از دوران غزنویان. این بنا بر سر راه مشهد به نیشابور و تربت‌جام، در ناحیه‌ای معروف به سنگ بست واقع شده است. ساخت این بنا را به ارسلان جاذب، حکمران طوس در زمان سلطان محمود غزنوی (389-421ق/ 999-1030م) نسبت می‌دهند. وی رباطی در این ناحیه ساخت که پس از مرگ در همان‌جا به خاک سپرده شد(راوندی،92). دولتشاه سمرقندی در892ق/ 1487م اصل آن را عالی وصف کرده است و می‌گوید که در زمان او ویران بوده است (ص 176). اهالی محل بنّای مقبرۀ او را ایاز نامیده‌اند (غروی، 7). طرح بنا مربع شکل و دو طبقه است که بر فراز بخش فوقانی آن گنبد کوتاه و سنگینی زده‌اند. گویا گنبد دارای دو پوشش بوده که اینک فقط پوشش زیرین آن باقی است. مصالح ساختمانی آن از آجر، و آجرچینیِ درخور توجه آن پیش‌تر رنگین بوده است. سبک بنا به معماری ساسانی شباهت دارد. در کنار این بنا مناره‌ای آجری با کتیبه‌ای به خط کوفی قرار گرفته است(دایز، 923؛ پیرنیا،162-163؛ مشکوٰتی،101-102).

مآخذ

پیرنیا، محمدکریم، شیوه‌های معماری ایرانی، تهران، 1369ش؛
دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، به کوشش ادوارد براون، لیدن، 1318ق؛
راوندی، محمد، راحة الصدور، به کوشش محمد اقبال، تهران، 1333ش؛
غروی، مهدی، «سیمرغ سفید»، هنر و مردم، تهران، 1356ش، س 15، شم‌ 179؛
مشکٰوتی، نصرت‌الله، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران، 1349ش؛
نیز:

Diez, E., «Islamic Architecture», A Survey of Persian Art, ed. A. U. Pope, London, 1967, vol. III.
مریم همایونی‌افشار