ارساری

اِرْساری [ersārī]، یکی از قبیله‌های بزرگ ترکمن که در منطقۀ وسیعی میان ساحل چپ آمودریا (جیحون) از بخارا تا بلخ و افغانستان پراکنده‌اند.
برخی ارساریها را از سالورها می‌دانند که آنان نیز خود به قبیله‌های‌اوغوز یا یازر اوغوز منسوب‌اند. به‌روایتی ارساری‌بیک ــ که این قبیله نام خود را از او گرفته ــ نوۀبزرگ اوغورجیک آلپ از نسل سالوریان است که پس از جنگ با بایندر از عراق به منقشلاق در ترکستان آمد.
ارساریها در سده‌های10 و11ق/ 16 و 17م در اطراف ابوالخان (بالخان) زندگی می‌کردند و از تابعان و خراج‌گزاران صفیان (سفیان) خان بودند که در نواحی منقشلاق و اورگنج فرمانروایی داشت، اما بعد از چندی چون از دادن زکات و مالیات خودداری کردند، سفیان‌خان آنان و متحدانشان، سالورهای خراسان را مورد حمله قرار داد.
ارساریها پس از مهاجرت از منقشلاق مدتی نیز تابع امیر بخارا بودند و در طول سدۀ 11ق در رویدادهای سیاسی خانات خیوه نقشی مهم داشتند و سپس در فرصتهای مناسب همراه دیگر قبایل ترکمن، مانند تکه، یموت و جز آنها ــ در دورۀ نادرشاه ــ به شهرهای ابیورد، سرخس، نسا و دیگر نواحی خراسان تاخت‌وتاز می‌کردند.
این قبیله که جمعیت آنان را از 50 هزار تا 100 هزار خانوار نوشته‌اند، به کشاورزی اشتغال دارند و به 5 طایفۀ بزرگ: اولوتپه (اولوق)، گونش، آلاجا، بکائول و کارائول تقسیم می‌شوند.*

مآخذ

ابوالغازی بهادرخان، شجرۀ ترک، به کوشش دمزن، سن پترزبورگ، 1287ق/ 1871م؛
محمدکاظم، عالم آرای نادری، به کوشش محمدامین ریاحی، تهران، 1364ش؛
وامبری، آرمینیوس، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ترجمۀ فتحعلی خواجه نوریان، تهران، 1365ش؛
نیز:

EI2, S;
IA;
Sūmer, F., Oğuzlar (Türkmenler), Ankara, 1972.
علی‌اکبر دیانت