ارس

اِرُس [eros]، در اساطیر یونان، خدای عشق، مطابق کوپیدو نزد رومیان که به عنوان ایزد باروری نیز پرستیده می‌شد؛ همچنین گاهی به او لقب اِلِئوثِریوس (رهاننده) می‌دادند.
در سراسر اندیشۀ یونانی دو تصور از او دیده می‌شود: در یکی، ارس از نخستین ایزدان، و نه تنها تجسم عشق شهوانی است، بلکه همچنین آفرینندگی طبیعت را می‌نمایاند و نوری است که هستی یافتن و انتظام همۀ چیزها از او ست. به روایت شاعر باستانی یونانی هسیود، در منظومۀ «زایش‌خدایان»، ارس و گایا (زمین) و تارتاروس (جهان زبرین) همه از خائوس (پریشان عنصری آغازین) زاییده شده‌اند. بنا به تصور بعدی، ارس پسر آفرُدیته (ایزد بانوی عشق و زیبایی) و آرِس (خدای جنگ) یا هِفایْستُس (خدای آتش) است که در ملازمت مادر، نیروی عشق را به کار می‌گیرد و به سوی آدمیان نشانه می‌رود.
ارس در برخی از اسطوره‌ها، بازیگوش و منشأ دردسر برای ایزدان و آدمیان تصویر می‌شود، ولی در بعضی دیگر، محتاط و آگاه از قدرت خویش.
در آثار هنری، ارس معمولاً به صورت پسرکی زیبا و بالدار مجسم می‌شود که تیر و کمانی به دست دارد. گفته شده است که ارس دوگونه تیر در اختیار دارد: یکی زرین با پرهای کبوتر که سبب عشق آنی می‌شود و دیگری با پرهای جغد که بی‌اعتنایی به وجود می‌آورد. از این‌رو، ساپْفو، شاعرۀ یونانی قدیم او را «تلخ و شیرین»، و نسبت به قربانیانش «سنگدل» توصیف می‌کند.
در ادوار بسیار قدیم، پرستش ارس در یونان چندان معمول نبود، ولی بعدها رفته‌رفته گسترش یافت، به طوری که پیروان کیش باروری در شهر باستانی ثِسْپیای (در دامنۀ کوه هلیکُن) با مناسکی شورانگیز او را می‌پرستیدند و در آتن روز چهارم هرماه به نام او تقدیس می‌شد و در اسرار اِلِئوسی جایگاهی ویژه به او اختصاص پیدا کرد.
یونانیان ــ ازجمله پارمنیدس، حکیم بزرگ پیش‌از سقراط ــ عموماً ارس را نیرویی وحدت‌دهنده می‌دانستند. نزد امپدوکلس ــ حکیم دیگر پیش از سقراط ــ ارس در تقابل با کین یا ستیز یکی از دو نیروی خارجی بزرگ در تکوین کیهان است. یکی از معروف‌ترین بحثها دربارۀ او، در دیالوگ میهمانیِ افلاطون آمده است که اصحاب گفت‌وگو از نظرگاههای مختلف در ماهیت و اوصاف عشق سخن می‌گویند و سرانجام سقراط بیان می‌کند که از کاهنه‌ای به نام دیوتیما آموخته است که چگونه عشق شهوانی ممکن است تلطیف گردد تا برسد به مرتبۀ والای درک مثال یا ایدۀ زیبایی.
تضاد میان ارس و آگاپه (عشق پاک عاری از خودپرستی) نخست نزد فیلسوف یونانی دمکریتوس مطرح می‌شود و بعد در مسیحیت تعالی می‌یابد. در فلسفۀ نوافلاطونی، غرض از ارس اتحاد عرفانی با هستی مطلق بود که گفته می‌شد فرزانگان طالب آن‌اند. اخیراً نیز در نوشته‌های نویسندگان اروپایی، ارس اهمیتی ویژه یافته است. (148)