آربلی

آرْبِلی [ārbelī]، یوسیف آبگارُویچ (1887-1961م/1265-1339ش)، رجل و مستشرق اتحاد شوروی‌سابق، عضو و نخستین رئیس‌فرهنگستان‌علوم‌ارمنستان(1943-1947م) و عضوفرهنگستان علوم اتحاد شوروی (1935م).
آربلی تحصیلات خود را در دانشگاه سن پترزبورگ در 1911م به پایان رسانید و از 1914 تا 1931م استاد همین دانشگاه (بعداً دانشگاه دولتی لنینگراد) بود. او در 1920م در موزۀ دولتی ارمیتاژ آغاز به کارکرد و بخش مطالعات شرقی شوروی را که در آن هنگام بزرگ‌ترین مرکز شرق‌شناسی در شوروی بود، بنیان نهاد؛ از 1934 تا 1951م مدیر این موزه بود. او طی جنگ جهانی دوم و محاصرۀ لنینگراد در آن شهر ماند و کار حفظ آثار موزه را دنبال کرد؛ پس از پایان جنگ، سرپرستی بازسازی موزه را بر عهده گرفت. از 1955 تا 1960م رئیس بخش شرق‌شناسی دانشگاه دولتی لنینگراد، و از 1956 تا 1961م رئیس بخش لنینگراد مؤسسۀ ملتهای آسیایی فرهنگستان علوم اتحاد شوروی بود.
مطالعات مربوط به قفقاز و تاریخ فرهنگ خاورمیانه در قرون وسطى رشتۀ اصلی تتبعات آربلی را تشکیل می‌داد؛ تحقیقاتش دربارۀ فرهنگ ساسانیان و سلجوقیان دارای ارزش خاص است. او از دوران دانشجویی در بررسیهای باستان‌شناختی شهر قرون وسطایی «آنی» شرکت داشت و از همکاران نزدیک نیکلای ایاکولِویچ مار بود. وی در منطقۀ دریاچۀ وانِ ترکیه (1916م) و در ارمنستان(1929 و 1936م و پس از آن) به حفاری پرداخت. شماری از تألیفات آربلی دربارۀ فرهنگ قرون وسطى، خواندن کتیبه‌های ارمنی،حماسه‌های محلی، زبان‌کردی و معماری ارمنی و گرجی‌است. او در امر تعلیم و تربیت پژوهشگران بسیار کوشا بود و مکتبی از پژوهندگان شوروی به منظور تحقیق دربارۀ قفقاز بنیان نهاد که مشخصۀ آن لغت‌شناسی و کارِ میدانی در زمینۀ فرهنگ مادی بود. (101)