اریگنا

اِریگِنا [erīgenā]، یا اِریوگِنا، یوهانِس اسکُتوس(810- ح 877م/ 194-263ق)، عالم الاهیات، مترجم و مفسر آثار شماری از مؤلفان قدیم که به تلفیق فلسفۀ یونانی و نوافلاطونی و اعتقادات مسیحی توجه خاص داشتند.
اریگنا از حدود سال 845م، در سمت معلمیِ دستور زبان و فن جدل، در دربار شارل دوم، پادشاه فرانکهای غربی، در نزدیکی لائُن (در فرانسۀ کنونی) به خدمت مشغول شد. او پیرامون مسائلی از قبیل عشاء ربانی و تقدیر به مناظره پرداخت و دیدگاهش راجع به موضوع اخیر را در رسالۀ «در باب تقدیر» (851م) عرضه کرد؛ مقامات کلیسا این کتاب را محکوم کردند. ترجمه‌های اریگنا ازآثار دیونوسیوسِ دروغین، قدیس ماکسیموسِ شافی، قدیس گرگوریوس نوسایی و قدیس اِپیفانیوس، به سفارش شارل، باعث شد که نوشته‌های این آباء کلیسای یونانی در دسترس متفکران غربی قرار گیرد.
احاطۀ اریگنا به جدل و اندیشه‌های علمای الاهیات پیشین، از کتاب مهم او، «در باب تقسیم‌بندی طبیعت» (862-866م)، به خوبی پیدا ست. این تألیف کوششی برای سازگار کردن نظریۀ نوافلاطونیِ فیضان یا صدور با اصل مسیحی آفرینش است. در این اثر طبیعت به رده‌های گوناگون تقسیم می‌شود: 1. آنکه می‌آفریند و آفریده نشده است؛ 2. آنکه می‌آفریند و آفریده شده است؛ 3. آنکه نمی‌آفریند و آفریده شده است؛ و 4. آنکه نمی‌آفریند و آفریده نشده است. اول و چهارم، خدا ست به مثابۀ آغاز و پایان؛ دوم و سوم وجه‌های دوگانۀ هستیِ موجوداتِ مخلوق (مدرکات و محسوسات) است. با رهایی از گناه، مرگ جسمانی و ورود به زندگی اخروی، بازگشت همۀ مخلوقات به خدا آغاز می‌شود.
به‌زعم اریگنا، انسان عالم صغیر است، زیرا دارای حواسی است که می‌تواند جهان را به ادراک‌حسی دریابد و قوۀ ناطقه دارد که در طبایع معقول و علل اشیاء تفحص می‌کند و عقلی دارد که می‌تواند با آن در مورد خدا تفکر کند. استیلای طبیعت حیوانی انسان به سبب گناه است، اما می‌توان به یمن رستگاری باز به وصال خداوند رسید.
اگرچه کتاب «درباب تقسیم‌بندی طبیعت» بر جانشینان اریگنا و به‌ویژه بر عرفای غربی و مدرسیهای سدۀ 13م/ 7ق نفوذ فراوان برجا گذاشت، سرانجام کلیسا آن را به دلیل داشتن اندیشه‌های وحدت وجودی محکوم کرد. (112)