اردای فروهر

اَرْدایْ فْرَوَهْر [ardāy fravahr]، یا ارتای فروهر، فروهر (در اوستا: فرَوَشی) مقدس یا پرهیزگار که در اوستا به صورت aşaonạm frauuaşaiiō به معنی «فروشیهای پرهیزگاران، فروشیهای پاکان» آمده است (فروردین یشت، بند 18).
در آیین زردشت اردای فروهر ایزد نگهبان ارواح است. بهار (واژه‌نامه...، 65، نیز نک‌ : پژوهشی...، 79) با تکیه بر «گزیده‌های زادسپرم» (ص 25) «اردای فرورد» را با قید احتیاط ایزدی ماده و نماد همۀ فروشیها می‌داند. اهوره‌مزدا در اوستا (فروردین یشت، بندهای 2-12) به زردشت می‌گوید که به یاری فروغ و فرّ فروهر پاکان است که او آسمان را در بالا نگه می‌دارد، بر زمین نور می‌افشاند و از فروغ و فر فروهر پاکان است که زمین زیباست و دربرگیرندۀ جاندار و بی‌جان است و کوههای بلند و چراگاههای بسیار و آب فراوان؛ همچنین به یاری فروهر پاکان است که جنین، تا روز زاده شدن، در مشیمۀ مادر نگهداری می‌شود و اگر یاری این فروهرها نمی‌بود بهترین جانوران و انسان باقی نمی‌ماندند. آنگاه دروغ قوت می‌گرفت. اهوره‌مزدا تقریباً در سراسر فروردین یشت به سود فراوانی که به کمک فروهر پاکان به زمین و جانور و انسان می‌رسد اشاره می‌کند. حتى به هنگام نبرد، فروهر پاکان به یاری جنگاوران می‌شتابند.
اردای فروهر در متنهای پهلوی به صورت اردای فرورد نیز آمده است (بندهش، 179؛ گزیده‌های زاداسپرم، 20). در بندهش از فروردین به نام فروهر اردای فروهر یاد شده است که نزد اهوره‌مزدا است و تیشتر، ایزد باران، به یاری ایشان آب را بیشتر می‌ستاند (ص 116). در نبرد تیشتر و اپوش، بهمن و هوم راهنما و برز ایزد همکار تیشتر بودند و اردای فروهر پیمانه‌بند بود (بندهش، 64؛ گزیده‌های زادسپرم، فصل 3، بند 8-11). ارداویراف به هنگام عبور از پل چینود، اردای فروهر را همراه دیگر ایزدان (مهر، رَشْن، وایِ به، بهرام و ایزد بانو اشتاد) در حال ستایش خود می‌بیند («ارداویراف‌نامه»، 50). چون پس از تولد زردشت جادوگران برای رهایی از زردشت آهنگ کشتن او کردند و یکی از آنان به این نیت گردن زردشت را پیچاند، اهوره‌مزدا برای پاسبانی از زردشت اردای فروهر را همراه اَرِدْویسور و سپندارمذ به زمین فرستاد؛ دست جادوگر خشکید و زردشت از دست جادوگران رهید ( گزیده‌های زادسپرم، 25).
به گزارش شایست ناشایست (فصل 17، بندهای 1-5) اهوره‌مزدا در پاسخ زردشت که از اهوره‌مزدا دربارۀ هنگام پرهیز از خوردن گوشت می‌پرسد، می‌گوید که چون در خانه‌ای کسی بمیرد باید تا سه شب از نهادن گوشت در سفره خودداری کرد و بامداد روز چهارم باید سه نان مقدس (درون) بر سفره نهاد. یکی برای رشن و اشتاد، دو دیگر برای وایِ به و سومی همراه یک جامه برای اردای فروهر. روز چهارم ذبح گوسفند مجاز است. در این روز باید اردای فروهر را نیایش کرد (نیز نک‌ : صد در نثر، درِ 87، ص 61).
یکی از نیایشهای آیین زردشت در پیوند با اردای فروهر، نیایش اردافْرَوَش است که در جشن فروردین، به هنگام فرود آمدن فروهرهای درگذشتگان از آسمان به زمین، خوانده می‌شود (نک‌ : پورداود، 228).

مآخذ

بندهش، ترجمۀ مهرداد بهار، تهران، 1369ش؛
بهار، مهرداد، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران، 1362ش؛
همو، واژه‌نامۀ گزیده‌های زادسپرم، تهران، 1351ش؛
پورداود، ابراهیم، تعلیقات بر خرده اوستا، بمبئی، انتشارات انجمن زرتشتیان ایران؛
شایست ناشایست، ترجمۀ کتایون مزداپور، تهران، 1369ش؛
صد در نثر و صد در بندهش، به کوشش ب. ن. دابار، بمبئی، 1909؛
گزیده‌های زادسپرم، ترجمۀ محمدتقی راشدمحصل، تهران، 1366ش؛
نیز:

Bundahišn, tr. B. T. Anklesaria, Bombay, 1908;
Fravardīn Yašt (1-70), ed. J. Kellens, Wiesbaden, 1975;
Le Livre d'Ardā Virāz, tr. Ph. Gignoux, Paris, 1984.
مرضیه منصوری‌زاده