آذر مهر

آذَرْ مِهْر [āzar mehr]، یکی از موبدانی که به فرمان خسرو انوشیروان، ولیعهد قباد برای مباحثه و مناظره با مزدک و باطل ساختن عقاید دینی ـ اجتماعی او برگزیده شده بود (زند...، ۲؛ روایات...، ۸۷-۸۶/۲). دربارۀ این همایش تاریخی و مهم آگاهی چندانی در دست نیست. در حالی که زند بهمن یسن، بخت‌آفرید را یکی دیگر از موبدان منتخب انوشیروان می‌آورد، از روایات داراب هرمزدیار چنین برمی‌آید که «بخت‌آفرین» لقب آذرمهر است (همانجاها؛ نیز نک‌ : کریستن‌سن، 360).
میرخواند آذرمهر، پسر سوخرا را پس از بازگشت دوبارۀ قباد به سلطنت، نیرومندترین مرد دربار او معرفی می‌کند (۷۷۶/۱). زریاب در تلخیص روضةالصفا با تکیه بر نوشتۀ طبری (۹۱/۲)، به جای «آذرمهرِ» میرخواند، «زرمهر» می‌آورد (۱۸۴/۱؛ دربارۀ زرمهر، نک‌ : نولدکه، 120، حاشیۀ 3). با این همه، به سبب فاصلۀ بسیار میان گزارشهای موجود با زمان قباد نمی‌توان دربارۀ یکی بودن یا نبودن آذرمهر و زرمهر قاطع بود (نک‌ : فردوسی، ۷۶/۶). فردوسی (همانجا) به سبب رعایت وزن شعر، آذرمهر را «مهر آذر» آورده است.
خواجه نظام‌الملک داستان پیدایش مزدک و گرویدن قباد و همچنین مبارزۀ انوشیروان با او را به تفصیل در سیرالملوک (سیاست‌نامۀ)خود آورده است.گزارش نظام‌الملک (ص ۲54-۲78) اگرچه آمیخته به افسانه است، خالی از حقیقت نیست. او با اینکه بارها از انجمن موبدان و رأی زدن آنها سخن به میان می‌آورد، اشاره‌ای به نام آذرمهر و هیچ موبد دیگری نمی‌کند (نیز نک‌ : کلیما، 257 ff.).

مآخذ

روایات داراب هرمزدیار، بـه کـوشش اونـوالا، بمبئـی، 1922م؛
زریـاب، عباس، تعلیقات بر روضة‌الصفا، تهران، ۱۳۷۳ش؛
زندبهمن یسن، ترجمۀ محمدتقی راشدمحصل، تهران، ۱۳۷۰ش؛
طبری، تاریخ؛
فردوسی، شاهنامه، به کوشش ژول مُل، تهران، ۱۳۵۳ش؛
میرخواند، محمد، روضة‌الصفا، تهران، ۱۳۳۸ش؛
نظام‌الملک، حسن، سیرالملوک (سیاست‌نامه)، به کوشش هیوبرت دارک، تهران، ۱۳۴۷ش؛
نیز:

Christensen, A., L'Iran sous les Sassanides, Copenhagen, 1944;
Klima, O., Mazdak, New York, 1979;
Nöldeke, Th., Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden, Leiden, 1973.
پرویز رجبی