افسوس، شوراهای

افسوس، شوراهای \šowrāhā-ye efesūs\، دو شورای علمای مسیحی که در افسوس (شهر باستانی آسیای صغیر، امروزه تقریباً در 50 کیلومتری جنوب شرقیِ ازمیر، در ترکیه) تشکیل شد و یکی از آن ‌دو (سومین شورای جامع مسیحی) در تاریخ این دین دارای اهمیت خاص است. پیش ‌از آن نیز، انجمنی از علمای دینی مسیحی در افسوس منعقد شده بود.
سومین شورای جامع به فرمان تئودوسیوس دوم (401- 450 م)، امپراتـور روم شرقی، و والنتینیانـوس سوم (419- 455 م)، امپراتور روم غربی، در 431 م در افسوس برپا شد تا دربارۀ آراء نستوریوس، پاتریارک (بطریرک) قسطنطنیه (استانبول امروزی)، تصمیم‌گیری کند.
نستوریوس از پدر و مادری ایرانی در آسیای صغیر زاده شد و در انطاکیه (آنتاکیا، در جنوب ترکیۀ امروزی) رشد کرد که از مراکز مهم مسیحیت، و زبان آن سُریانی بود. او که مقام علمی شامخ و تقوای بسیار داشت، در سلسله‌مراتب مسیحی به درجات عالی دست یافت و در 428 م اسقف اعظم قسطنطنیه شد. نستوریوس وحدت در ذات مسیح (ع) را انکار می‌کرد و معتقد بود که در وی دو شخصیت جداگانه وجود دارد: شخصی الٰهی و شخصی انسانی؛ وحدت موجود فقط وحدتی ظاهری است. بنابر این نظر، مریم مقدس را نمی‌توان مادرِ خدا («حاملۀ خدا»، تئوتکس) نامید، بلکه وی فقط مادر عیسای انسانی یا مادرِ انسان («حاملۀ انسان»، آنترپوتکس) است.
کوریل / کوریلوس قدیس، پاتریارک اسکندریه، تحت حمایت پاپ کلستینیوس اول به معارضه با نستوریوس برخاست که مورد حمایت امپراتور روم شرقی و کلیسای انطاکیه بود. کوریل شورا را پیش از رسیدن اسقفان انطاکیه تشکیل داد و نستوریوس و دیدگاههایش را محکوم و ملعون اعلام نمود. چون اسقفان انطاکیه سررسیدند و از ماجرا باخبر شدند، کوریل را متهم به رأی‌سازی کردند و وی را خلع نمودند. پس ‌از آن، نمایندگان پاپ وارد شدند و شورا بار دیگر منعقد شد. در این اجلاس دوم، نظر قبلی ابرام گشت و شورا اسقفان انطاکیه را محکوم و مطرود خواند.
در سومین نشست این شورا، بدون هیچ کشمکشی اعلام شد که قدیس پطرس مقدّمِ تمامی حواریون است و جانشینان او (پاپها) هم بر سایر مسیحیان تقدم دارند. 4 نشست دیگر نیز با محکومیت پلاگیوسیـان و نستوریوسیان پایان یـافت. در تمامی این اجلاسها، قدیس کوریل شخصیت فائق محسوب می‌شد. اصل جزمی مورد تأیید شورای افسوس، برآمده از اصول شورای جامع نیقیه بود و مریم مقدس را مادرِ خدا خواند، زیرا پیوستگی تام‌وتمام انسانیت و الٰهیت در عیسى مسیح (ع)، منافی جداییِ دو طبیعت در وی دانسته شد، امری که نستوریوس بدان قائل بود. حکم شورای افسوس این بود که عیسى مسیح (ع) هم خدای حقیقی و هم انسان حقیقی است؛ او دو طبیعت (انسانی و الٰهی) دارد که در یک شخص به هم پیوسته‌اند. پس ‌از پایان اجلاسها، هر دو جانب به امپراتور تئودوسیوس متوسل شدند و او دستور به انحلال شورا داد. پس‌ از مباحثاتی، کوریل و یوحنا (رهبر کشیشان انطاکیه‌) بر خلع نستوریوس و محکومیت اصل اعتقادی او توافق کردند.
گروهی از اسقفان سریانی‌زبان انطاکیه به خلع و طرد نستوریوس اعتراض کردند، ولی سرانجام، امپراتور تئودوسیوس هم دست از حمایت از نستوریوس برداشت، وی را تبعید، و پاتریارک جدیدی برای قسطنطنیه تعیین کرد. پاپ سیکستوس سوم و شورای جامع خالکدون (451 م) هم این تصمیم را تأیید کردند. نستوریوس نخست به صحرای لیبی، و سپس به مصر علیا (جنوبی) تبعید شد و همان‌جا درگذشت (حدود 451 م). از سوی‌ دیگر، اسقفان شرق که از قبول اصل مورد تأیید شورای افسوس سر باز زدند، به‌تدریج برای خود کلیسای مجزای نستوریوسی تشکیل دادند. سپس، مرکزیت این کلیسا در ایران قرار گرفت و آنان جامعۀ سریانیان شرقی (آسوریان) را تشکیل ‌دادند و سنت مسیحی دیرینۀ خود را با استقلال پی گرفتند.
در 449 م، تئودوسیوس شورای دیگری را فراخواند که در افسوس تشکیل، و به لاتروکینیوم (شورای راهزن) معروف شد و در آن، نظرِ ائوتوخس مبنی بر اینکه پس ‌از تجسد، عیسى مسیح (ع) فقط دارای طبیعتی الٰهی است، تأیید شد. در این میان، فلاویان (پاتریارک قسطنطنیه) دو طبیعت مسیح (ع) را تأیید می‌کرد و دیسکروس (جانشینِ کوریل در اسکندریه) نظر ائوتوخس را. دیسکروس نه‌تنها فلاویان را خلع کرد، بلکه کوشید پاپ لئوی اول را نیـز ــ کـه شورای دوم افسوس را محکوم کرده بود ــ مطرود اعلام کند. این شورا و تصمیمات آن را شورای جامع خالکدون رد و بی‌اعتبار کرد.
اما پیش‌ از این شوراها، در 190 م، اسقفِ افسوس، پلوکراتس، انجمنی از علمای دینی در آنجا منعقد کرد تا 14 نیسان (زمان عیدِ پِسَح یهودی) را موعدِ رسمیِ عید قیام مسیح تعیین کند. پاپ ویکتور اول که دوست داشت روز یکشنبه‌ای را برای این عید در نظر بگیرد، رأی انجمن مزبور را رد و محکوم کرد و آن انجمن نیز بی‌اعتبار شد.

مآخذ

Americana, 2006;
Britannica, 2010;
Collier’s Encyclopedia, ed. W. H. Halsey, London / New York, 1985 (under «Ephesus, Council of»);
Columbia, 6th edition (under «Ephesus, Council of»);
Encarta, 2009 (under «Ephesus, Council of»);
Funk and Wagnalls New Encyclopedia, ed. W. H. Hendelson, New York, 1972;
The Oxford Dictionary of the Christian Church, ed. F. L. Cross, London etc., 1974 (under «Ephesus, Council of»).
بخش ادیان، اساطیر و عرفان