آرچی

آرْچی [ārčī]، نام قومی مسلمان ساکن غرب داغستان. آرچیها در روستاها و زیستگاههایی در ناحیۀ چارودین در جمهوری خودگردان داغستان (فدراسیون روسیه) به‌سر می‌برند. در زبان بومی، مجموع زیستگاههای آرچیها، آرشا خوانده می‌شود (نک‌ : خایداکف، 608؛ BSE3, I/307). جمعیت محدود آنان در مجاورت آوارها قرار گرفته، و در سرشماریها جمعیت مستقلی شناخته نشده‌اند. در برآوردی مربوط به 1967م/ 1346ش جمعیت آنان حدود هزار نفر بوده است (خایداکف، همانجا). مسلمانان آرچی عموماً اهل سنت‌اند (آکینر، 247) و از جنبه‌های گوناگون فرهنگی به آوارها پیوسته‌اند (نک‌ : گاردانف، 126؛ نیکولسکایا، 465، 463).
با وجود جمعیت اندک، آنچه آرچیها را در محیط آوار زبان، از همسایگان متمایز ساخته، زبانی کاملاً متفاوت است که به گروه لزگی از زبانهای قفقازی شمالی تعلق دارد (نیکولسکایا، آکینر، همانجاها). ویژگیهای خاص در زبان آرچیها و برخورداری آن از ساختار آوایی و صرفیِ اصیل، توجه زبان‌شناسان را به خود جلب کرده، و این زبان، از اواخر سدۀ 19م موضوع بررسی قرار گرفته است (نک‌ : دومزیل، 234). اِرکِرت در کتابی با عنوان «زبانهای اقوام قفقاز»، به مطالعۀ قوم آرچی و زبان آن پرداخته، و تحقیق در این‌باره با کار محققان روسی‌نویس چون دیر، کاخادزه، اوسلار و خایداکف، ادامه یافته است (نک‌ : خایداکف، 626). همچنین مطالعه‌ای دربارۀ قوم‌شناسی آرچیها توسط سرگیوا در 1967م منتشر شده است.
افزون بر وام‌واژه‌هایی از زبانهای منطقه‌ای آواری و لَکی، ارتباط نزدیک آرچیها با اقوام مسلمان مناطق مجاور، موجب شده است تا شمار قابل ملاحظه‌ای از واژه‌های عربی، فارسی و ترکی به واژگان زبان آرچیها راه یابد، در حالی که وام‌واژه‌های روسی نسبتاً محدودتر است (خایداکف، 625). زبان آرچیها یک زبان نوشتاری نیست و آموزش در مدارس آنان، معمولاً به زبان آواری است (همانجا)، اما آرچیها بر تمایز زبان مادری خود از آوارها تأکیدی ویژه دارند (نک‌ : آکینر، همانجا).

مآخذ

Akiner, Sh., Islamic Peoples of the Soviet Union, London, 1986;
BSE3;
Dumézil, G., «Langues caucasiennes», Les Langues du monde, Paris, 1952, vol. I;
Gardanov, B. A., «Istoricheskiĭ ocherk», Narody Kavkaza, Moscow, 1960, vol. I;
Khaidakov, S. M., «Archinskiĭyazyk», Yazyki narodov SSSR, Moscow, 1967, vol. IV;
Nikolśkaya, Z. A., «Avartsy», Narody Kavkaza, Moscow, 1960, vol. I.
بخش مردم‌شناسی