آریژ

آریِژ [āriyež]، استانی در منطقـۀ میـدی ـ پیرِنه واقع در جنوب فرانسه، هم‌مرز با کشورهای آندورا و اسپانیا. این استان با مساحت 890‘4 کمـ‌ 2، وسیع‌ترین و بلندترین نقاط کوههای پیرنه را در بردارد و شامل قله‌های بسیاری با ارتفاع بیش از 700‘2 متر و گذرگاههایی در ارتفاع بیش از 700‘1 متر است که توده‌های برف آنها را در بیشتر ماههای سال مسدود می‌کند. در شمال تودۀ مرکزی کوههای پیرنه، سیستمهایی از کوهها و دره‌های موازی قرار دارد. دوردست‌ترین این کوهستانها مونتانْی دو پلانتورِل است که توسط رودخانۀ آریژ به دو قسمت تقسیم شده، با شیبی تند به زمینهای کم‌ارتفاع آکیتِن می‌رسد. رشته‌کوههای آهکی در بخش بیرونی این کوهستانها شامل دره‌های تنگ، تونلهای رودخانه‌ای و غارهای دیدنی است.
شهر فوا بر راه ورود به آریژ از سمت کوهستان، و بر گذرگاه پوییمُرانس مشرف است؛ این گذرگاه کوهستانی برای مدتها از راههای مهم دسترسی به اسپانیا بوده است. سرزمینهای کُنت‌نشین قدیم فوا اکنون بخش اصلی آریژ را تشکیل می‌دهند. این استان بخشهایی از مناطق تاریخی لانگدوک و گاسکُنْی را نیز در بر دارد. هر چند آریژ بیشتر شامل حوضۀ علیای رودخانۀ آریژ است، در سمت غرب، بخشهایی از حوضۀ رود سالا را که از سرچشمه‌های رود گارون است، نیز در بر دارد.

اقتصاد مبتنی بر دامداری در کوههای مرتفع استان غلبه دارد؛ اما در پی کاهش بهره‌برداری فرانسویها از مراتع تابستانی، چوپانهای اسپانیایی بیشترین استفاده را از آنها می‌برند. ذرت، لوبیا، سیب‌زمینی و میوه‌های درختی در دره‌های کم‌ارتفاع کشت می‌شود و کشاورزی مختلط (گندم و ذرت) که ویژۀ زمینهای کم‌ارتفاع آکیتن است، در قسمتهای شمالی این استان صورت می‌گیرد. با اینکه ذخایر سنگ‌آهن مرغوب تا اندازۀ زیادی در این کوهها کاهش یافته است، بهره‌برداری از ذخایر سرب و روی آنها همچنان ادامه دارد. معادن سنگ گچ و اَنیدریت (سنگ گچ بی‌آب) در تاراسکُن، و طلق در لوزِناک از اهمیت خاصی برخوردارند.
انرژی هیدروالکتریکی که صنعت تصفیۀ آلومینیم در سابار وابسته به آن است، در اقتصاد این استان اهمیتی روزافزون می‌یابد. صنعت جهانگردی رو به رشد آن نیز موجب رونق یافتن دوبارۀ چشمه‌های آب معدنی کهن آکس ـ له ـ تِرم شده است. غارهای آهکی لو ماس ـ د‘آزیل و نیو نیز دارای آثار باستان‌شناختی بسیاری از دوران پارینه‌سنگی‌اند. شهرهای فوا (مرکز استان)، پامیه و سَن ـ ژیرُن مراکز بخشهای این استان‌اند و پامیه مقر اسقف‌نشینی است که حدود آن منطبق با مرزهای استان است. مقر دادگاه استیناف و ادارۀمرکزی آموزش وپرورش آریژ در خارج از این حوزۀ اداری در شهر تولوز قرار دارند.
جمع‌ ‌(برآورد 2007م): 474‘ 143 تن. (145)