الاسلام

الاسلام \ al-eslām\ ، نخستین نشریۀ تبلیغات اسلامی به زبان فارسی. این نشریه در اصفهان منتشر می‌شد (1320-1322ق/ 1902-1904م) و مدیریتش با محمد‌علی نیاکی لاریجانی (بعدها ملقب به داعی‌الاسلام) بود.
در اوایل 1320ق، انجمنی با نام ادارۀ دعوت اسلامیه، زیر نظر شیخ‌ نورالله ثقة‌الاسلام و سلیمان‌خان رکن‌الملک، با هدف رویارویی با مبلغان مسیحی، در اصفهان تشکیل شد. این انجمنْ داعی‌الاسلام را مأمور مناظره با مبلغان مسیحی کرد. جلسه‌های مناظره در محلۀ ارمنی‌نشین جلفای اصفهان و در جایی برگزار می‌شد که بعدها صفاخانه نام گرفت. داعی‌الاسلام در پی این جلسه‌ها، ماهنامۀ الاسلام را به‌عنوان سخن‌گوی صفاخانه و ناشر افکار آن منتشر کرد (پروین 410؛ رابینو، 66؛ نیز نک‌ : صدر هاشمی، 233). نام این نشریه از آیۀ «اِنَّ الدّینَ عِندَاللّٰهِ الاِسلامُ...» (آل عمران 3/ 19) گرفته شده است، اما عبارت «گفت و گوی صفاخانۀ اصفهان»، که زیر عنوان الاسلام نوشته می‌شد و نام فرعی نشریه به‌شمار می‌آمد، به‌سبب محل جلسه‌های مناظره بود (پروین 787؛ صدر‌هاشمی، 238).
الاسلام به خط نستعلیق، در 4 صفحه (در مجموع، هر سال 192 صفحه)، و به شیوۀ چاپ سنگی منتشر می‌شد (همان‌جاها).‌ شمارگان ماهانۀ آن 700 نسخه بود که 300 نسخه برای مشترکان فرستاده می‌شد (پروین، 762). تفاوت قیمت نشریه در اصفهان با دیگر شهرها، نشان می‌دهد که توزیع نشریه منحصر به این شهر نبوده است (همان‌جا).
محتوای غالب الاسلام گفت و گوهای مذهبی میان مبلغان اسلامی و مسیحی بود (همو، 428؛ صدر هاشمی، 235)؛ به همین سبب، نثر این نشریه بی‌تکلف شده بود (پروین، همان‌جا). الاسلام از شمارۀ 3 به بعد، به بیان احوال شخصیتهای دینی و سیاسی پرداخت و نامه‌های رسیده به نشریه را هم چاپ کرد (همو، 435؛ صدر‌هاشمی، 236).
انتشار نخستین شمارۀ الاسلام (رمضان 1320)، با گسترش سیاست سانسور مطبوعات از سوی اتابک اعظم هم‌زمان شد (کهن، 219)، و با آنکه این نشریه‌ سیاسی به‌شمار نمی‌رفت، توقیف شد (همو، 192). پروین علت توقیف الاسلام را جلوگیری از برخوردهای مذهبی یا پیشگیری از رنجش کشورهای قدرتمند مسیحی می‌داند (ص393). پس از 5 ماه، مظفرالدین شاه شخصاً از الاسلام رفع توقیف کرد (ربیع‌الاول 1321) و حتى به مدیر آن خلعت و لقب (داعی‌الاسلام) داد (صدر‌هاشمی، 236-237؛ پروین، 394، 410).
از الاسلام در مجموع، 24 شماره منتشر شد. داعی‌الاسلام بعدها به هندوستان رفت و نشریه را در بمبئی، با نام دعوت‌الاسلام، به دو زبان فارسی و اردو، منتشر کرد (صدرهاشمی، 237؛ پروین، 687).
دو نشریۀ دیگر نیز با نام الاسلام در ایران چاپ شده است: یکی در تهران (در رمضان 1321ق/ 1903م)، به مدیریت عبدالعلی مازندرانی، و دیگری در شیراز (در 1341ق/ 1923م)، زیرنظر محسن فقیه شیرازی (صدر‌هاشمی، 242-243).

مآخذ

پروین، ناصرالدین، تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی‌نویسان، تهران، 1377- 1379ش، ج2؛
رابینو، یانست لویی (ض: ه‌. ل. رابینو)، روزنامه‌های ایران، ترجمۀ جعفر خمامی‌زاده، تهران، 1372ش؛
صدر‌هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، 1327-1332ش (ب چ 1363ش)، ج1؛
کهن، گوئل، تاریخ سانسور در مطبوعات ایران، تهران،1360-1362ش، ج1.

علی میرانصاری