اسکینر

اِسکینِر \ [e]skiner\ ، بی اِف (بِـرِس فـرِدِریـک؛ 1904-1990م/ 1282- 1369ش)، روان‌شناس آمریکایی و مروج پرنفوذ رفتارگرایی. رفتارگرایان به رفتار انسان در چارچوب پاسخهای وی به محیط می‌نگرند، و بررسی کنترل‌شده و علمی پاسخها را مستقیم‌ترین راه روشن ساختن سرشت آدمی می‌دانند. آنچه توجه اسکینر را به روان‌شناسی جلب کرد، پژوهشهای فیزیولوژیست روس، ایوان پاوْلُف، دربارۀ بازتابهای شرطی، مقالات برتراند راسل درخصوص رفتارگرایی، و اندیشه‌های جان واتسن ــ بانی رفتارگرایی ــ بود.
اسکینر در ایالت پنسیلوانیا زاده شد و پس از دریافت درجۀ دکتری از دانشگاه هاروارد (1931م)، پنج سال دیگر در آن دانشگاه به پژوهش ادامه داد. در 1936م، به هیئت علمی دانشگاه مینِسوتا پیوست و در آنجا کتاب «رفتار اُرگانیسمها» (1938م) را به نگارش درآورد. سپس استاد دانشگاه ایندیانا شد (1945-1948م) و در مدتی که در آن سمت بود، اختراعی کرد به نام تختخواب تهویه‌شدۀ کودک. این اختراع عبارت بود از محفظۀ بزرگی که عایق صدا، خالی از میکروب، و دارای تهویۀ مطبوع بود و می‌بایست تا دوسالگی، محیطی بهینه برای رشد کودک فراهم آورد. در 1948م، اسکینر کتابی به نام «والدِنِ دو» (ترجمۀ فارسی، با عنوان آرمان‌شهر اسکینر (والدن) 2: 1380ش) نوشت که بیش از همۀ آثار وی مناقشه برانگیخت. این کتاب رمانی بود دربارۀ جماعتی که برطبق اصول اعتقادی نویسنده دربارۀ مهندسی اجتماعی زندگی می‌کردند.
از 1948م که اسکینر با سمت استادی به هاروارد بازگشت، تا 1974م که استاد ممتاز آن دانشگاه شد، بر نسلی از روان‌شناسان تأثیری ژرف نهاد. او با اختراع ابزارها و تجهیزات آزمایشی گوناگون، جانوران آزمایشگاهی را به‌گونه‌ای آموزش داد که بتوانند کارهای پیچیده و بی‌سابقه‌ای انجام دهند. یکی از این نمونه‌ها کبوترانی بودند که یاد گرفتند تنیس روی میز بازی کنند. از معروف‌ترین اختراعات او جعبۀ اسکینر است که پژوهشگرانِ مواد دارویی را قادر به مشاهدۀ تغییر رفتار جانوران در اثر داروهای مختلف ساخته است.
اسکینر درنتیجۀ تجربه‌هایی که در آموزش گام‌به‌گام جانوران اندوخت، به اصول یادگیریِ برنامه‌ریزی‌شده دست یافت که پیش‌بینی می‌کرد با استفاده از ماشینهای آموزش‌دهنده دست‌یافتنی باشد. محور روش اسکینر مفهوم تقویت یا پاداش است. کسی که تحت آموزش است، با بهره‌گیری از آن ماشین و به سرعتی که خود برمی‌گزیند، در برابر هر پاسخ درست به مطالبی که سعی در یاد گرفتن آنها دارد، پاداش می‌گیرد. فرض بر این است که یادگیری بدان‌وسیله تقویت می‌شود.
اسکینر، مانند دیگر رفتارگرایان، منکر وجود پدیده‌های غیر قابل مشاهده‌ای بود که در دیگر مکتبهای روان‌شناسی، به‌ویژه روان‌کاوی، بررسی می‌شد و در برابر، پژوهشهای خود را بر شکلهای گوناگون پاسخ به محرکها و پاداش متمرکز ساخته بود.
از مهم‌ترین آثار اسکینر «علم و رفتار انسانی» (1953م)، «رفتار کلامی» (1957م) و «فنّاوری آموزش» (1968م) است. ولی اثری که به‌شدت مناقشه‌برانگیز شد، کتابی بود به نام فراسوی آزادی و منزلت (1971م؛ ترجمۀ فارسی: 1364ش) که نویسنده در آن مدعی بود مفاهیم آزادی و منزلت ممکن است به خودویرانگری بینجامند، و نیز از پیشبرد فنّاوری رفتاری (مشابه فناوری علوم طبیعی و زیستی) طرف‌داری می‌کرد.

مآخذ

کتابخانۀ ملی ایران (آبان 1389)؛
نیز:

CE, 6th edition;
EB, 1986.
عزت‌الله فولادوند