اسکندرونه

اسكندرونه‌ \ eskandarune(a)\ ، از رودهای دائمی‌ فلسطین‌. این‌ رود از رواناب‌ كوههای‌ نابلُس‌ سرچشمه‌ می‌گیرد و در حدود 11 كیلومتری‌ جنوب‌ شهر قیساریه (قیصریه‌) و شمال‌ آبادی‌ ام‌ خالد، در نزدیكی‌ بندر ابو زابوره‌، به‌ دریای‌ مدیترانه‌ می‌ریزد («راهنمای...»، 25-26, 41؛ عابد، 95؛ دباغ، 1(1)/ 34). شاخه‌های‌ اصلی‌ این‌ رود زیمر (یا زبمر) (نک‌ : همان‌جا) و تین‌ است‌ («راهنمای»، 26, 43) و شاخه‌های‌ دیگر آن‌ از چشمه‌سارهای‌ دامنه‌های‌ غربی‌ سامـره‌ تغذیه‌ می‌شود (همان، 26). مسـاحت‌ حوضۀ آبگیـر این‌ رود 561 كمـ 2 است. نزدیک به نیمی از این‌ حوضه‌ از خشكه‌رودهای‌ طغیانی‌ تشكیل‌ شده‌ است‌ كه‌ از سرشاخه‌های‌ اسكندرونه‌ در بخش‌ عُلیا (غرب‌ كوههای‌ نابلس‌) به‌شمار می‌روند (عبدالسلام، 217؛ الموسوعة ...، 1/ 242).
اسکندرونه در دورۀ رومیان‌، بِدِلوپوتاموس‌ خوانده‌ می‌شد و سپس‌ صلیبیان‌ آن‌ را «رودخانۀ شور» نامیدند (دباغ، همان‌جا؛ «راهنمای»، 26, 41). این‌ رود را گاهی‌ وادی‌ قلنسوه‌ و نیز، به‌ویژه‌ در بخشهای پایین‌دست‌، وادی الحوارث‌ می‌خواندند (همان، 26-27) که ظاهراً پس‌از ورود قبیلۀ حارثه‌ به‌ این‌ ناحیه‌ (اواخر سدۀ 11 و اوایل‌ سدۀ 12ق‌)، به‌ این‌ نام‌ خوانده‌ شده‌ است ( الموسوعه، 4/ 564؛ دباغ، 2(3)/ 342، 2(4)/ 569).
قبیلۀ حارثه‌ در جنوب‌ این‌ ناحیه‌، و قبیلۀ نفیعات‌ در بخشهای شمالی این‌ رود زندگی‌ می‌كردند (همو، 1(1)/ 34). ناحیۀ وادی‌ الحوارث‌، كه‌ امروزه‌ یهودیان‌ آن‌ را شارون‌ (سارونه‌) می‌خوانند، بیشترْ ناحیه‌ای‌ مردابی‌ و جنگلی‌ است (EJ 1/ VIII/ 332).
اسكندرونه یكی از 4 رودخانه‌ای است كه بین یافا و حیفا به دریا می‌ریزند («راهنمای»، 41). طول‌ مسیر این‌ رود را به 3 بخش‌ تقسیم‌ می‌كنند: پرشاخه‌ترین قسمت رودخانه بخشهای بالادست آن است؛ بخش میانی بیشتر از چشمه‌ها و آبهای زیرزمینی‌ تغذیه‌ می‌شود؛ و در بخش سوم، كه 6/ 2 كمـ‌ طول دارد، این رود به‌ بیشترین پهنای‌ خود (تا بیش‌ از 50 متر) می‌رسد و تنها در این بخش است‌ كه‌ می‌توان‌ در آن‌ قایق‌رانی‌ كرد ( الموسوعه، 1/ 242؛ شراب، 116). در مسیر این رود و شاخه‌های‌ آن‌، شهرها و آبادیهای‌ بسیاری، چون طولکرم، استقرار یافته‌اند (همو، 117، نقشه).
هر دو كـرانۀ اسكندرونه‌ در بخشهای‌ پایین‌دست‌ را تپه‌هایی ماسه‌ای‌ دربرگرفته‌اند كه تا 20 متر ارتفاع‌ دارند («راهنمای»، 41). این ماسه‌ها منشأ دریایی دارند و بر اثر امواج و جریانهای ساحلی به خشکی آمده، و به‌سبب باد به بخشهای داخلی انتقال یافته‌اند (EJ 1, IX/ 125).
اسكندرونه‌ اگرچه‌ از رودهای‌ دائمی‌ سرزمین‌ فلسطین‌ است، مانند بیشتر رودخانه‌های منطقه‌، آبدهی‌ آن در ماههایی‌ از سال‌ كاهش‌ می‌یابد («راهنمای»، 25).

مآخذ

الموسوعة الفلسطینیة (القسم العام)، دمشق، 1984م؛ دباغ‌، مصطفى‌ مراد، بلادنا فلسطین‌، عمان‌، 1973م‌؛ شراب‌، محمد محمد، معجم‌ بلدان‌ فلسطین‌، بیروت‌، 1407ق/ 1987م‌؛ عابد، عبدالقادر، «فلسطین‌: الموقع‌ و الموضع‌»، الموسوعة الفلسطینیة (الدراسات الخاصة)، بیروت، 1990م، ج 1؛ عبدالسلام‌، عادل‌، «المیاه‌ فی‌ فلسطین‌»، همان؛ نیز:

EJ 1;
The Middle East Intelligence Handbooks, 1943-1946 (Palestine and Transjordan), London, 1987.
عباس‌ سعیدی‌ (دبا)