اسکپاس

اِسکُپاس \ [e]skopās\ (اش‌ ح سدۀ 4ق‌م)، پیکرتراش و معمار یونانی اواخر دورۀ کلاسیک. نویسندگان دوران باستانْ او، پراکسیتِلِس و لوسیپوس را سه هنرمند برجستۀ نیمۀ دوم سدۀ 4ق‌م دانسته‌اند.
اسکپاس اهل جزیرۀ پاروس، و احتمالاً پدرش نیز پیکرتراش بود. با اینکه اسکپاس در جاهای گوناگون جهان یونانی آثاری پدید آورده است، بیشتر عضو مکتب آتن دانسته می‌شود.

بنا بر نوشته‌های نویسندگان باستان، همچون پِلینیِ مِهتر و پائوسانیاس، جهانگرد و جغرافی‌نگار یونانی سدۀ 2م، اسکپاس در ساخت و تزیین سه بنای بزرگ سدۀ 4ق‌م شرکت داشت. این سه بنا پرستشگاه آتِنا آلِئا در تِگِئا، پرستشگاه آرتِمیس در اِفِسوس، و موسُلِئوم (آرامگاه مائوسُلوس) در هالیکارناسوس بودند. به گفتۀ پائوسانیاس، اسکپاس معمار پرستشگاه آتنا آلئا بود و گویا سرپرستی پیکرتراشان این پرستشگاه را نیز برعهده داشت. تندیسهای مرمرین آسکلِپیوس و هوگیئِیا که درون پرستشگاه، در دو سوی تندیس آتنا قرار داشتند، ساختۀ او بوده‌اند. نقش برجسته‌های روی سنتوریِ این پرستشگاه، که تکه‌هایی از آن در موزۀ ملی باستان‌شناسی آتن موجود است، نیز از جمله آثاری است که به او نسبت داده‌اند. نقش برجسته‌های یکی از ستونهای پرستشگاه آرتمیس در افسوس هم از کارهای اسکپاس دانسته شده، و نیز گفته شده است که او با همکاری سه هنرمند دیگر، موسلئومِ هالیکارناسوس را با نقش برجسته و تندیس، آراسته است.
از هر سه بنای یاد شده بازمانده‌های شماری تندیس و نقش برجسته برجا مانده است، اما هیچ‌کدام را نمی‌توان به‌یقین به اسکپاس نسبت داد و از این‌رو، داوری دربارۀ جایگاه او در پیکرتراشی دشوار است. بیشتر پژوهشگران بر این باورند که ویژگی سبک او نمایاندن احساسات شدید، و آثارش پیشاهنگ احساس‌گرایی در پیکرتراشی یونانی‌مآبانه بوده است. این احساسات بیشتر در چشمان گود و دهان نیم‌گشودۀ تندیسهای او نمود می‌یابد و ملاک شناسایی آثار منسوب به او به‌شمار می‌رود. از جمله آثاری که برپایۀ سبک متمایزشان به اسکپاس نسبت داده می‌شوند، سه لوح دارای نقش برجسته‌اند که از موسلئوم به دست آمده‌اند و نبرد یونانیان و آمازُنها را می‌نمایانند؛ همچنین تندیس مایناد که بازماندۀ آن در موزۀ دولتیِ هنر در درِسدِن نگهداری می‌شود.
اسکپاس بیشتر با سنگ مرمر کار می‌کرد. نویسندگان باستان از تندیسهای بسیاری که ساختۀ او بوده، یاد کرده‌اند که برخی از آنها را می‌توان از روی نسخه‌های بدلِ رومی‌شان بازشناخت؛ از آن جمله‌اند گروه پیکره‌هایی که کشتار دختران نیوبه را نشان می‌دهند، آپولو کیتارویدوس یا آپولونِ چنگ‌نواز، پیکرۀ نیم‌تنۀ مِلِئاگِروس و تندیس پُثوس (حسرت).
داوری دربارۀ جایگاه اسکپاس در معماری ساده‌تر است، زیرا بازمانده‌های تنها اثر معماری منسوب به او، یعنی پرستشگاه آتنا آلئا، نشان‌دهندۀ نوآوریهایی جسورانه در نگرش، تناسبها و جزئیات است. این نوآوریها به فراوانی در آثار معماران یونانی‌مآب به کار گرفته شد.

مآخذ

BBEA;
CE, 6th edition;
CODAA;
DA;
EA, 2006;
EB, 2010;
ME, 2008;
OCA.
بخش هنر و معماری جهان