چشمه مولا

چِشْمۀ مولا، مکانی مقدس و زیارتی در نزدیکی آلیکوه در شهرستان اردلِ استان چهارمحال و بختیاری.
آلیکوه از مرکز شهرستان 30 کمـ‌ ، و از شهر‌کرد، مرکز استان، 120 کمـ‌ فاصله دارد. این مکان را به مولا علی (ع) منسوب می‌دانند. بقعۀ مولا و شاهزاده البرز از مناطق مهم گردشگری پشت‌کوه شهرستان اردل است (دانشنامه ... ، 187). روستای آلیکوه از جنوب به رودخانه‌ای خروشان و امامزاده شاه البرز، از جنوب غربی به زیارتگاه هفت شهیدان، از جنوب شرقی به پیر گُل‌اندام، و از شمال به سرچشمۀ قیصر روم، چشمۀ مولا و باغی بزرگ و تاریخی محدود است. این روستا افزون بر چشمۀ مولا، هفت شهیدان، و شاهزاده البرز، نشانه‌هایی چون شیرسنگی، بَردِشیر (ه‌ م‌م) و بَردِگوری هم دارد. این مکان در دره‌ای مشرف به روستا واقع است و اعتقاد قلبی مردم به آن، سبب شده است که آیینهای خاصی در این ناحیه برگزار شود (امیرپور؛ کریمی). چشمه آب باغها و مزارع روستا را تأمین می‌کند.
مردم آلیکوه از تیرۀ شَهماروَند دورکی طایفۀ هفت‌لنگ‌اند (کیهان، 2 / 73). چشمۀ مولا در مکانی با طاق و تونلهای متعدد است که گفته می‌شود به دست قیصر روم و با سنگ و ساروج ساخته شده، و در هر 30 متر یک طاق دارد که از بلندی قامت یک شخص عادی بلندتر است. نام قدیم روستا نیز «قیصرآباد» است (امیرپور). این چشمه درختانی با عمر 300 تا 400‌ساله دارد و از آب آن برای آبیاری باغها و زمینها استفاده می‌شود. برخی معتقدند که آب چشمۀ مولا با آب پیرغار (ه‌ م) ــ که مکانی مقدس در شهرستـان فـارسان و روستـای ده چشمـه اسـت ــ یکی‌اند (ظهرابی)، ولی هنگام بارندگی، آب چشمۀ مولا به‌خلاف پیرغار، تغییر رنگ نمی‌دهد.
این مکان تاریخی شامل ساختمان طاق‌دار و کهنی است که به‌مرور زمان دهانۀ ورودی آن را شن گرفته و راه آن به صورت دالان کوچکی درآمده است. مردم نقل می‌کنند که این مکان آسیاب، کوره و دالان داشته است و به زبان محلی از «آسیو»، «کیره» و «اُشنار» در بنای مولا سخن می‌گویند (فتاحی؛ امیرپور).
مردم معمولاً روزهای جمعه، ایام قتل، و در جشنها و مناسبتهای مختلف به این مکان می‌روند؛ در دیواره‌های سنگی (چیره) شمع روشن می‌کنند و به درختان آن تکه پارچه می‌بندند (کریمی). مردم به این مکان سوگند می‌خورند و اگر کسی را بخواهند نفرین کنند، از این مکان مدد می‌گیرند. آنها معتقدند که نفرین چشمۀ مولا سخت و گیرا ست، نفرینهایی چون «مَولا بِت زَنا» (مولا به تو بزند)، «مَولا کُشات» (مولا تو را بکشد)، «مَولا نَهلات روز بِگری» (مولا نگذارد که روز دیگر را ببینی)، و قسمهایی چون به ریز مولا (به سنگ‌ریزه‌های مولا قسم)، به اَوِ چَشمۀ مولا قسم (به آب چشمۀ مولا قسم).
اگر در یک‌سال مرگ و میرهای پی‌در‌پی در روستا رخ دهد، گاوی را در سر چشمه قربانی می‌کنند و گوشتش را بین فقرا و سایر مردم تقسیم می‌کنند.
دعاهای مردم هم از این مکان گرفته می‌شود، از آن جمله است: «مولا نگه‌دارت با» (مولا نگهدار تو باد)، «مولا پیرِت کُنا» (مولا تو را پیر کناد)، «مولا پُشت و پنات با» (مولا پشت و پناه تو باد).

مآخذ

امیرپور، علی‌مؤمن (کارمند، ساکن روستای آلیکوه)، گفت‌و‌گو با مؤلف، 16 / 4 / 1392 ش؛ دانشنامۀ اماکن مذهبی، فرهنگی و تاریخی ایران، به کوشش حیدر شجاعی، تهران، 1389 ش؛ ظهرابی، نامدار (مسئول تعاونی، ساکن روستا)، گفت‌و‌گو با مؤلف، 16 / 4 / 1392 ش؛ فتاحی، تهمورث (کارمند جهاد کشاورزی)، گفت‌و‌گو با مؤلف، 20 / 4 / 1392 ش؛ کریمی، محمد (کارشناس ‌ارشد ریاضی، فرهنگی)، گفت‌و‌گو با مؤلف، 17 / 4 / 1392 ش؛ کیهان، مسعود، جغرافیای مفصل ایران، تهران، 1311 ش.

عباس قنبری عدیوی