آسیاب بچرخ

آسیابْ بِچَرْخ، از بازیهای گروهیِ رایج میان کودکان مناطق مختلف ایران.
برای انجام این بازی معمولاً چند کودک دست در دست یکدیگر به حالت دایره‌وار می‌ایستند و یکی از آنها که استاد نامیده می‌شود، در وسط این دایره می‌ایستد و فرمان چرخیدن را با جملۀ «آسیاب بچرخ» به سایر بازیکنان می‌دهد؛ آن‌گاه بچه‌ها شروع به چرخیدن می‌کنند و این چرخش را آن‌قدر ادامه می‌دهند تا سرشان گیج رفته، بر زمین بیفتند (قزل‌ایاغ، 134؛ ماسه، 2 / 338).
در حالتی دیگر از این بازی، استاد جهت چرخش را نیز عوض می‌کند، مثلاً اگر چرخش از راست شروع شده باشد، پس از چند دور با یک توقف کوتاه، از چپ چرخیدن را ادامه می‌دهد. بازیکنان باید از فرمان استاد اطاعت کنند و او نیز با دادن فرمانهای متفاوت و پشت‌سرهم سعی درگیج کردن بازیکنان دارد. مثلاً پشت‌سرهم می‌گوید: «آسیا تندترش کن» یعنی سرعت چرخیدن را بالا ببرند، یا «آسیا بشین»، «آسیا پاشو»، و اگر بازیکنان این فرمانها را دیر اجرا کنند، از دور مسابقه خارج خواهند شد (بیهقی، 1 / 174).
معمولاً بازیکنان جملات استاد را پاسخ می‌دهند و بعد آن کار را انجام می‌دهند؛ مثلاً اگر استاد بگوید: «آسیاب بلندشو» بچه‌ها یک‌صدا می‌گویند: «پا می‌شم» و می‌ایستند (شریعت‌زاده، 2 / 430). استاد می‌تواند فرمانهای مختلفی بدهد و این فرمانها در صورت امکان عملی، اجرا می‌شود؛ مثلاً نشستن یا پا شدن و در صورتی‌که بچه‌ها آن کار را نتوانند انجام بدهند، ادای انجام دادن آن را درمی‌آورند. به عنوان مثال استاد می‌گوید: «آسیاب قلیان بکش»، تمام بچه‌ها ادای قلیان کشیدن را در می‌آورند (قزل ایاغ، 135). اغلب برای پایان دادن به بازی، استاد جملۀ آسیاب بچرخ را گفته و بچه‌ها شروع به چرخیدن می‌کنند و بازی پایان می‌یابد (همانجا).
این بازی بیشتر توسط دختران اجرا می‌شود و در این صورت استاد فرمانهایی نظیر «آسیا برقص» نیز به بازیکنان می‌دهد (شریعت‌زاده، 2 / 430-431). معمولاً استاد کسی است که زرنگ‌تر از سایر بچه‌ها باشد و دیگران نیز او را قبول داشته باشند (همانجا).

مآخذ

بیهقی، محمود، دائرةالمعارف بزرگ سبزوار، سبزوار، 1383ش؛
شریعت‌زاده، علی‌اصغر، فرهنگ مردم شاهرود، تهران، 1371ش؛
قزل ایاغ، ثریا و شهلا افتخاری، راهنمای بازیهای ایران، تهران، 1379ش؛
ماسه، هانری، معتقدات و آداب ایرانی، ترجمۀ مهدی روشن‌ضمیر، تبریز، 1357ش.

گلاله هنری