ابن بانه

اِبْنِ بانه‌، عمرو بن‌ محمد بن‌ سليمان‌ بن‌ راشد (د 278 ق‌/ 891 م‌)، خنياگر و موسيقی‌دان‌ معروف‌ به‌ روزگار عباسيان‌ و از موالی‌ قبيلۀ ثقيف‌ كه‌ به‌ مادرش‌ بانة القحطيه‌ منسوب‌ شد و ابن‌ بانه‌ شهرت‌ يافت‌. پدر او محمد از ديوانيان‌ بود و ممكن‌ است‌ كه‌ نيای‌ او سليمان‌ بن‌ راشد، همان‌ كسی‌ باشد كه‌ طبری‌ (3/ 740) از او به‌ عنوان‌ رئيس‌ ديوان‌ خراج‌ خراسان‌ در روزگار هارون‌الرشيد ياد كرده‌ است‌. ابن‌ بانه‌ نزد اسحاق‌ موصلی‌ و ابراهيم‌ بن‌ مهدی‌، موسيقی‌دانان‌ نامدار آن‌ روزگار خنياگری‌ آموخت‌. با اينهمه‌، مخالف‌ سرسخت‌ اسحاق‌ بود و می‌گفت‌: اسحاق‌ موسيقی‌ را در نتيجۀ تلاش‌ و به‌ اجبار آموخته‌، در حالی‌ كه‌ خود وی‌ به‌ انگيزۀ علاقۀ طبيعی‌ و بدون‌ تكلف‌ با اين‌ هنر آشنا گشته‌ است‌ (ابوالفرج‌، 14/ 52). در عين‌ حال‌ اين‌ سخن‌ نيز از وی‌ نقل‌ شده‌ است‌ كه‌ اگر آنچه‌ اسحاق‌ موصلی‌ و ابراهيم‌ بن‌ مهدی‌ دربارۀ آن‌ گفت‌ و گو می‌كنند موسيقی‌ باشد، ما از موسيقی‌ چيزی‌ نمی‌دانيم‌ (همو، 9/ 62، 14/ 52). وی‌ از نزديكان‌ ابراهيم‌ بن‌ مهدی‌ و طرفدار شيوۀ آوازه‌خوانی‌ نوين‌ او بود كه‌ سپس‌ به‌ مكتب‌ نوگرايان‌ موسوم‌ گشت‌ و ابراهيم‌ بن‌ مهدی‌ به‌ اين‌ شاگرد مغرور خويش‌ اقبالی‌ تمام‌ داشت‌. گفته‌اند كه‌ عبدالله‌ بن‌ طاهر، خوانندگان‌ را گرد آورد تا آنان‌ را بيازمايد. سپس‌ بدره‌ای‌ از درهم‌ در پيش‌ نهاد تا از آن‌ كسی‌ باشد كه‌ نيك‌ از عهدۀ كار بيرون‌ آيد. هيچ‌ كس‌ نتوانست‌ چنانكه‌ ابن‌ طاهر را خوش‌ آيد بخواند. چون‌ نوبت‌ به‌ ابن‌ بانه‌ رسيد چنان‌ خواند كه‌ ابراهيم‌ بن‌ مهدی‌ از خوشی‌ گريست‌ و گفت‌: خدای‌ را، تو سزاوار آن‌ بدره‌ای‌، اگر ندادند، آن‌ را از مال‌ من‌ برگير. ابن‌ طاهر نيز كه‌ چنين‌ ديد آن‌ بدره‌ را به‌ ابن‌ بانه‌ داد. ابن‌ بانه‌ با آنكه‌ از نواختن‌ ساز و همنوازی‌ آگاهی‌ نداشت‌ و موسيقی‌دانی‌ متوسط شمرده‌ می‌شد، در بديهه‌سرايی‌ و آوازخوانی‌ مهارت‌ و لطافتی‌ داشت‌ و معلمی‌ توانا بود و كتابی‌ در موسيقی‌ به‌ نام‌ مجرد يا مجرد الاغانی‌ برنگاشت‌. او شعر نيز می‌سرود. ابياتی‌ از او در هجو طاهر بن‌ حسين‌ نقل‌ شده‌ است‌. ابن‌ بانه‌ از نديمان‌ خليفه‌ متوكل‌ بود و همو خانه‌ای‌ برای‌ ابن‌ بانه‌ در سامرا خريد و او از آن‌ پس‌، گاه‌ به‌ سامرا می‌رفت‌ تا سرانجام‌ در همانجا درگذشت‌.

مآخذ

ابن‌ اثير، الكامل‌؛
ابن‌ خلكان‌، وفيات‌؛
ابن‌ نديم‌، الفهرست‌؛
ابوالفرج‌ اصفهانی‌، الاغانی‌، بيروت‌، 1970 م‌، 14/ 52-55؛
طبری‌، تاريخ‌؛
نويری‌، احمد بن عبدالوهاب، نهاية الارب‌، قاهره‌، وزارة الثقافة و الارشاد و القومی‌، 5/ 21؛
نيز:

Farmer, H. G. History of Arabian music, London, 1973, pp. 157-158.
صادق‌ سجادی‌