ثالثاً: اصل حتمى بودن تكامل تاريخى همه جوامع نادرست است، و شواهد تاريخى به روشنى نادرستى آن را اثبات مى‌كند.

جوامع بشرى به‌طور كلّى در جريان تحولات اجتماعى همواره فراز و نشيب داشته‌اند. حوادث گذشته تاريخ نشان مى‌دهند كه جوامع گوناگون در جريان تكامل اجتماعى، سياسى و اقتصادى معمولًا پس از يك دوره اوج و فراز، دچار دوره ركود و سپس نشيب و انحطاط شده‌اند. هيچ تمدنى را نمى‌توان يافت كه پس از دوره اوج، دچار دوره ركود و انحطاط نشده باشد. تمدن ايران قديم و روم و مصر باستان و سپس تمدن اسلامى و ساير تمدن‌هاى معروف بشرى همگى مشمول همين قاعده بوده‌اند. بنابر همين اصل مى‌توان ركود و انحطاط تمدن معاصر غربى را نيز پيش بينى كرد. بنابر اين اصل كه همه شواهد تاريخى گذشته آن را اثبات مى‌كنند، نظريه حتميت تكامل تاريخى به شيوه ماركسيستى آن با همه واقعيات تاريخى گذشته تمدن‌ها و جوامع بشرى در تناقض است؛ زيرا بنابر قوانين ديالكتيك تاريخى تناقضات درونى جوامع كه جلوه‌اى از جنگ ميان تز و آنتى‌تز است همواره بايد منجر به تولّد جامعه تكامل يافته يا سنتز بشود، و اين روند طبق قوانين حتمى ديالكتيك تاريخى هميشه تداوم دارد تا به جامعه نهايى يا كمونيسم پسين منتهى گردد، درحالى‌كه همان گونه كه توضيح داديم حقايق و واقعيات مسلّم تاريخى گذشته، و نيز وقايع عصر حاضر جامعه بشر خلاف اين روند را نشان مى‌دهند.

رابعاً: در چهار قرن گذشته تاريخ بشر يكى از عمده‌ترين عوامل تحولات اجتماعى و سياسى در بسيارى از جوامع و ملل دنيا قدرت گرفتن جوامع غربى (اروپا و آمريكا) و دست‌اندازى آنها به ملل و كشورهاى ضعيف‌تر در سراسر جهان است. دست‌اندازى كشورهاى قدرتمند غربى به ملل ضعيف‌تر كه به پيدايش پديده استعمار، و سپس شكل‌گيرى نظام سلطه جهانى منجر شد، به تراكم ثروت اقتصادى و قدرت نظامى در دست چند كشور معدود اروپايى و آمريكاى شمالى از يك سو، و به تحليل رفتن توانايى‌هاى اقتصادى و نظامى و انسانى ساير ملل ضعيف‌تر در آسيا، آفريقا و آمريكاى جنوبى از