1. نو انديشى‌

مقصود از نوانديشى، برنامه، اثر علمى، روش يا سازمان جديدى است كه در گذشته سابقه دينى ايران سابقه نداشته يا آنكه به ندرت وجود داشته و در دوره مورد بحث شيوع و گسترش يافته است.

2. حوزه‌هاى علمى‌

مقصود از حوزه‌هاى علمى مراكزى است كه علوم اسلامى در آن تدريس مى‌شود و در عين حال مركز اصلى رهبرى و سازوكار تشكيلات ارشاد و هدايت دينى است. در برهه تاريخى مورد بحث عمده‌ترين حوزه علمى در ايران حوزه قم بوده است كه در حال حاضر نيز عمده‌ترين حوزه‌هاى علمى ايران، بلكه جهان تشيع به شمار مى‌رود.

پس از اين مقدمه كوتاه به اصل بحث مى‌پردازيم:

جنبش گسترده نوانديشى دينى در حوزه‌هاى علمى ايران شامل پنج رشته اصلى است كه به ترتيب مورد بحث قرار مى‌دهيم:

الف. تعليم و تربيت‌

تحولاتى كه در زمينه تعليم و تربيت در حوزه‌هاى علمى ايران به ويژه حوزه قم در برهه تاريخى مورد بحث رخ داده است به طور خلاصه از قرار زير است:

1. موادّ درسى‌

در اين برهه پرداختن به موادّى نظير فلسفه اسلامى، فلسفه‌