مى‌شود. مضمون اين اراده چنين است: «اين فعل مى‌تواند آن انگيزه‌ها و محرك‌ها را پاسخگو باشد و ارضا كند» همين كه فاعل در علم و آگاهى خود بدين مطلب توجّه كند كه اين فعل مى‌تواند آن انگيزه و محرك را پاسخگو باشد «اراده» بوجود مى آيد و فاعل «تصميم» مى‌گيرد كه فعل را انجام دهد.

بنابراين فرق است ميان قضيّه‌اى كه مى‌گويد: «S انجام مى‌دهدA را تا ارضا كند محرك‌ها و تمايلات خود را» و ميان اين قضيه كه مى‌گويد «S انجام مى‌دهدA را چون مى‌داند كه‌A ارضا مى‌كند محرك‌ها و تمايلاتش را» در قضيّه نخست، محرك‌ها و تمايلات علّت انجام كار شناخته شده‌اند، در حالى كه در قضيّه دوّم هيچگونه رابطه علّيتى ميان محرك‌ها و تمايلات از يكسو، و فعل از سوى ديگر وجود ندارد، تنها چيزى كه هست اين است كه در علم و آگاهى فاعل اين محرك‌ها و تمايلات مى‌توانند بوسيله اين فعل ارضا شوند، و همزمان با اين آگاهى و توجّه «قصد و اراده و تصميم» فاعل بر انجام فعل پديدار مى‌گردد[1].

نقد نظريه نفى جبر ساده‌

نظريه اختيارگرائى ساده‌[2] تشابه نزديكى با نظريه ميرزاى نائينى دارد، به ويژه توضيحى كه آقاى گنت درباره كيفيت فعلى‌[3] مى‌دهد به شدّت با آنچه ميرزاى نائينى از آن به «حمله نفس» تعبير مى‌كند نزديك است.

لكن همانگونه كه درباره نظريه ميرزاى نائينى، و نيز نظريات ديگرى كه از فيلسوفان معاصر مغرب زمين نقل شد گفتيم، مشكل اصلى مربوط به «ترجيح بلا مرجح» به وسيله اين تبيين و تفسيرها حل نمى‌شود.

ذاتى بودن اراده آن چنان كه آقاى گنت مى‌گفت، و ميرزاى نائينى نيز بر آن اصرار داشت، اين مشكل را حلّ نمى‌كند كه اگر ذاتى بودن اراده بدين معنى است كه هميشه همراه انسان وجود دارد، كه بالبداهه باطل است، زيرا اراده فعل حالتى است كه تنها در زمان پيش از صدور فعل در نفس فاعل بوجود مى‌آيد، و اگر بدين معنى است كه بدون علّت و مرجّح پديدار مى‌گردد، كه با

[1]

. Freewill chapter 41 Freedom, Res ponsibil ity And agent, 712.

[2] .Simple Indeter minism .

[3] .Actish Qual ity .