پديد آمد منجر به پيدايش گرايش‌ها و مكاتب گوناگون فلسفى و كلامى شد.

متفكران اسلامى توحيد الهى را به سه مرتبه اصلى تقسيم نمودند:

1. توحيد ذاتى‌

توحيد ذاتى به معناى يگانگى ذات آفريدگار و نفى ثنويت و دو گانگى در مبدأ آفرينش است.

توحيد ذات مورد اتفاق همه متفكران اسلامى است و به جز اختلافى كه بعدها در تفسير توحيد ذات ميان عرفا از يك سو و ميان ساير متفكران اسلامى نظير فلاسفه و متكلمين به وجود آمد و از اين رهگذر مبحث وحدت وجود عرفانى شكل گرفت، اختلاف مهم ديگرى در ميان متفكران اسلامى در اين زمينه پديد نيامده است، اگر چه ريشه اصلى اين اختلاف نيز به اختلاف در توحيد افعالى ذات حق تعالى باز مى‌گردد.

2. توحيد صفاتى‌

مقصود از توحيد صفاتى وحدت صفت و ذات و نفى تركيب از ذات بارى تعالى و اعتقاد به بساطت محض ذات بارى تعالى است.

در موضوع توحيد صفاتى ذات بارى تعالى دو مسأله مطرح است:

1. وحدت صفات و ذات، كه در اين مبحث اماميه و معتزله معتقد به اتحاد صفت و ذاتند و در مقابل «اشاعره» صفات را از ذات بارى تعالى جدا مى‌دانند.

2. كيفيت اوصاف بارى تعالى. در اين زمينه در اين باره بحث شد كه اوصافى نظير علم، قدرت، اراده، كلام و امثال آن كه در قرآن كريم و سخنان پيامبر اسلام براى خداى متعال ذكر شده به چه معناست؟ آيا علم خدا به همه اشياء و همه جزئيات جهان از ازل تا ابد تعلّق گرفته است، يا آن كه علم الهى تنها علم به كليات است، برخى از فلاسفه اسلام معتقد شدند كه علم ازلى خدا علم به كليات حقايق و اشياء است.

در زمينه قدرت الهى نيز اين پرسش مطرح شد كه معناى قدرت الهى چيست؟ آيا قدرت الهى به معناى صحّت فعل و ترك است آن چنان كه متكلمان گفتند[1]، يا به معناى «إن شاء فعل وإن شاء

[1] . المعتمد فى اصول الدين: 184، تاليف ابن الملاحمى خوارزمى متوفى( 536 ه- 1114 م).