جامعه آزاد ما مى‌توانيم از فروشگاه‌هاى بزرگ آنچه دوست داريم خريدارى كنيم، هر نوع فيلم سينمايى كه دوست داريم تماشا كنيم، به هر قسم موزيك كه دوست داريم گوش دهيم، به هر كس كه مى‌خواهيم رأى دهيم.

ولى همه اين‌ها چيزى است كه مى‌توان آن را صورت ظاهر آزادى‌ها ناميد. آنچه از «آزادى اراده» مقصود است عميق‌تر از اين آزادى‌هاى روزمرّه است. براى اين كه اين مطلب را به خوبى دريابيم فرض كنيد ما به منتهى درجه آزادى دست يافته‌ايم به گونه‌اى كه مى‌توانيم به همه آرزوها و خواسته‌هايمان جامه عمل بپوشانيم، لكن انتخاب‌هاى ما تحت نفوذ ديگران قرار دارد، و به دليل قدرت و امكاناتى كه در اختيار آن هاست، در چنين شرايطى اگر چه ما از آزادى روزمره‌اى برخورداريم كه در نتيجه آن هر چه مى‌خواهيم انجام مى‌دهيم، و هر چيز را كه دوست داريم انتخاب مى‌كنيم لكن مع الوصف آزادى ما به سختى محدود است. در وضعيتى چنين اگر چه آنچه مى‌خواهيم انجام مى‌دهيم، و آنچه دوست داريم انتخاب مى‌كنيم لكن درباره علّت و سبب نهايى آنچه خواسته يا برگزيده‌ايم چيزى نمى‌دانيم. چه بسا سر رشته كار دست ديگرى است كه ما را به اين گونه خواسته‌ها و انتخاب‌ها وادار مى‌كند، ممكن است ديگران بدون اعمال زور و فشار، بلكه با نفوذ و تأثير در خواسته‌ها و انتخاب‌هاى ما، ما را به سويى رانده‌اند كه آنچه آن‌ها مى‌خواهند انتخاب كنيم، و آنچه آن‌ها در نظر دارند بخواهيم»[1].

از آنچه تاكنون گفتيم معلوم شد كه هر يك از واژه‌هاى: علّيت، ضرورت وجود يا وجوب، و آزادى دو معنى دارد كه در اين بحث معناى دوم واژه‌هاى مذكور مقصود ماست.

بنابراين مقصود از واژه «علّت» علّت فاعلى، و مقصود از «ضرورت وجود يا وجوب» ضرورت ما قبل الوجود، و مقصود از «آزادى» آزادى فلسفى است.

تاريخچه مختصرى از بحث فلسفى پيرامون علّيّت و ضرورت وآزادى در انديشه اسلامى‌

توحيد الهى و مسأله علّيّت و آزادى‌

مباحث مربوط به توحيد خداوند از يك سو، و مباحث مربوط به قضا و قدر الهى از سوى‌

[1] .Free Will ,p 2 .