سنجش اشكالات استاد شهيد:

اين اشكال استاد شهيد، قابل دفع است و حاصل دفع، اين است كه: ذهن در مقام اعتبار وحدت لفظ و معنا، طبيعى معنا را لحاظ مى‌كند؛ لكن، طبيعى معنا را به حمل شايع لحاظ مى‌كند نه حمل به اوّلى، بنابر اين هنگامى كه ذهن بين لفظ و طبيعى معنا به حمل شايع اعتبار وحدت كرد نتيجه‌اش اين است كه از تصوّر لفظ به واقع معنا پى مى‌برد نه به تصوّر معنا، اين انتقال ذهنى به واقع معنا در نتيجه احساس به لفظ، نتيجه آن است كه اتّحاد بين لفظ و معناى به حمل شايع صورت گرفته است نه بين لفظ و معناى به حمل اوّلى.

بنابر اين، اگر اشكالى متوجه اين اعتبار وحدت باشد بايد همان اشكال محقّق خوئى باشد كه اعتبار وحدت لفظ و معنا اقتضا دارد به طرفين اين اعتبار به لحاظ استقلالى نگريسته شود؛ در حالى كه اثر اين اعتبار آليت لفظ است براى معنا و چگونه مى‌توان تصوّر كرد كه اعتبار وحدت بين لفظ و معنا به وسيله لحاظ استقلالى به آن دو صورت گيرد در حالى كه وحدت به معناى آليت يكى (يعنى لفظ) براى ديگرى (يعنى معنا) است.

به نظر ما، اين اشكال نيز مندفع است به اينكه لحاظ آلى به لفظ نسبت به معنا از شؤون استعمال است نه وضع. بنابر اين، اگر چه در مقام وضع و اعتبار به هريك از لفظ و معنا به لحاظ استقلالى نگاه مى‌شود؛ لكن، اين نگاه استقلالى، در مقام وضع و قبل از حكم به اتحاد بين لفظ و معناست، پس از اعتبار اتحاد و در نتيجه وضع كه همان اعتبار اتّحاد بين لفظ و معناست لفظ استعداد آليت براى معنا را پيدا مى‌كند و در مقام استعمال اين استعداد به فعليت در آمده و لفظ آلت براى معنا لحاظ مى‌شود. بنابر اين، اشكال از اين ناحيه منتفى است. لكن، على رغم آنچه گفته شد: نظريه اتّحاد لفظ و معنا در عالم اعتبار، نمى‌تواند توجيه صحيحى براى رابطه لفظ و معنا و نحوه پيدايش آن باشد؛ زيرا:

\* اگر مقصود از اعتبار وحدت لفظ و معنا اعتبار وحدت آن دو در عالم خارج باشد كه معلوم است اعتبار وحدت دو شيئ خارجى تنها يك فرض ذهنى بلا اثر است و اتحاد حقيقى بين لفظ و معنا را در خارج نتيجه نمى‌دهد به نحوى كه آثار معنا بر لفظ بار شود (كه از جمله تصور معنا حين الاحساس باللفظ يا سماع اللفظ است)؛