چنين كشش نيرومندى در درون وجودمان به سوى خدا واقف سازد. البته ممكن است بعضى اين توجه را واكنش تلقينات و تبليغات مذهبى محيط بدانند كه در تمام طول عمر تحت تأثير آن بوده و هستيم. ولى عموميت اين پديده در همه انسانها و حتى در آنهايى كه معمولا با مسايل مذهبى سروكار ندارند نشان مى دهد كه ريشه اى عميق تر از اين فرضيه دارد، ريشه اى كه در اعماق وجود انسان نهفته شده و نه مولود تبليغ و تلقين است.

5- در زندگى انسان رويدادهائى ديده مى شود كه جز از طريق اصالت‌

حس مذهبى قابل تقسيم نيست: انسانهايى را مى بينيم كه همه امكانات مادى خود را عاشقانه فداى عواطف مذهبى كرده و ميكنند، و همه آنچه را كه دارند، با گذشت بى نظيرى در پاى مذهب خود ريخته و حتى جان خويش را بر سر اين كار مى نهند. شهيدانى كه در ميدانهاى جنگ براى پيشبرد اهداف الهى، شربت شهادت را با شوق و عشق نوشيده اند كه نمونه هاى آن نه تنها در تاريخ هاى انقلاب اسلامى به وضوح فراوان به چشم مى خورد بلكه در تاريخ اقوام و ملل ديگر نيز كم نيست، روشنگر اين حقيقت است كه حس مذهبى ريشه عميقى در روح انسان دارد. ممكن است ايراد بشود كه افرادى مانند كمونيستها كه موضعگيرى الحادى و ضد مذهبى خود را هرگز مكتوم نكرده و نمى كنند نيز كم و بيش داراى چنين فداكاريهائى در راه حفظ مكتب و اعتقادات خود هستند. ولى با توجه به يك نكته، اين ايراد كاملا حل مى شود و آن اينكه حتى كمونيستها كه ظاهرا مذهب را به كلى نفى ميكنند، و معتقدند مذهب مربوط به تاريخ گذشته است و درجامعه هاى كمونيستى هرگز نمى تواند جائى داشته باشد آرى همانها- به طور ناخودآگاه شكل ديگرى از مذهب را پذيرا گشته اند. آنها به پيشوايانشان به‌