و ما نمى‌توانيم با شيخ بزرگوار موافقت كنيم. بلكه نص صريحى بر واگذارى ارواح در تمام برزخ نيز وجود ندارد هرچند به گمان قوى مى‌شود آن را از احاديث مذكور استنباط كرد، ولى دلالت احاديث غير از استنباط ما مى‌باشد. و ما بعداً خواهيم ديد كه ظاهر بعضى از روايات معتبره عذاب و ثواب متوسطها مى‌باشد.

آيات قرآن چه دلالتى دارند؟

قرآن مجيد تنها از احاديث ارواح شهدا[1] و سردمداران كفر (اهل فرعون) در برزخ كه در فصل چهارم اين كتاب گذشت، خبر داده است، نه از حيات روحى همه انسان‌ها.

بلى بعضى از دانشمندان به اين آيه مباركه بر حيات برزخى كفار استدلال كرده‌اند: «تَاللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى‌ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَهُوَ وَلِيُّهُمُ الْيَوْمَ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ‌ (النحل 63).

بخدا سوگند (ما رسولانى را) بسوى امت‌هائى پيش از تو فرستاديم شيطان عملهاى (بد) آنان را (در نظرشان) زينت داد، همان شيطان امروز هم ولى آنان است و براى آنان عذاب دردناكى است!

[1] - فى حديث ابى بصير عن الصادق( ع) ان الميت منكم على هذا الامر شهيد قلت: و ان مات على فراشه؟ قال و ان مات على فراشه حىّ عند ربه يرزق ص 245 ج 6 بحار سند روايت معتبر است ولى بحث در مصدر آنست زيرا نسخه محاسن به سند معتبر ظاهراً به مجلسى مرحوم نرسيده است.