و اجتناب از تقليد، سنگين تر مى سازد. براستى اين جمله بسيار شيرين است كه «الحق لا يعرف بالرجال» حقيقت به اشخاص شناخته نميشود، بايد اول حق را بشناسى تا سپس اهل حق را بشناسى.

بهرحال اگر شخصى يا جماعتى درباره نفس و روح روى اعتباراتى از خود اصطلاح تراشى نمايد ايرادى بر او نيست و بقول اهل علم «لا مشاحه فى الاصطلاح»، ولى آنچه واقعيت خلل ناپذير دارد اينست كه انسان فقط بدن و روح است و روح و نفس يكى بوده و دوگانگى روح و نفس ناطقه غلط و حتى خلاف وجدان است وگرنه بايد هركس خود را دو تا بيابد نه يكى!

توضيح دو موضوع‌

1- بسيارى از مسلمانان عوام نيز، روح و نفس را دو چيز مى پندارند، نفس را منبع و مبدأ بديها و هوسهاى ناپاك و روح را مظهر پاكى و قداست تصور مى كنند، به روح نسبت انحراف و زشتى را نمى دهند. اين پندار و تصور عميقاً در ارتكاز و استعمال عاميانه شايه و رايج است. آنچه كه با اندك تامل روشن مى شود اينست كه ريشه اين پندار عوام استنباط غلط برخى از مبلغين كم سواد از آيات كريمه قرآن مجيد است، زيرا قرآن از روح بدگويى و مذمت نفرموده و هيچ بدى و زشتى را به او نسبت نداده بلكه سياق و سباق آيات شاهد بر مدح و روح مى باشد ولى نفس را منشأ بديها و خوبيها دانسته است و ما