بلى روح مورچه و ميكروبها و ويروسها روح حيوانى است و روح ذرات روح انسانى و تفاوت آن دو بسيار زياد است.

در پايان ذكر اين مطلب مناسب است كه از جمله مخالفين عالم ذر سيد مرتضى (رض) مى‌باشد و وجوهى را براى ابطال آن بيان فرموده‌اند كه ضعف آن وجوه از ضعف وجوه گذشته روشن مى‌گردد و نيازى به نقل و نقد آنها وجود ندارد[1]

بهرحال بحث عالم ذر تا حدود زيادى روشن گرديد و پژوهشگران در پناه آن مى‌توانند نظر مثبت يا منفى خود را آگاهانه بيان دارند، هرچند كه نظر منفى آنان بعيد خواهد بود و الله الهادى.

موضوع طينت‌

اين بحث دامنه‌دار ربط مستقيمى به بحث ارواح ندارد، هرچند كه بعيد نيست از پاره‌اى احاديث آن تقدم ارواح بر بدنها استفاده شود، ولى ذكر اين نكته لازم است كه مستفاد از آنها اين است كه طينت خوب در علاقه روح به خوبيها و طينت بد در تمايل او به بديها تا حدودى- بنحو مقتضى نه علت تامه- تأثير دارد و هركس در اين موضوع پيچيده و مفصل، طالب تحقيق يا معلوماتى باشد مى‌تواند به جلد دوم كتاب صراط الحق كه در مسايل علم كلام تأليف شده مراجعه نمايد.

[1] - به جزء پنجم بحار الانوار مراجعه فرماييد كه كلام سيد را نقل نموده است.