و يا فكر مستدل كه صغرى و كبرى را ترتيب مى‌دهد، مُعِد مى شود براى حصول علم به نتيجه.

ولى نفس افاضه علم از طرف واجب الوجود مفيض است و اين قول به حكما نسبت داده شده است كه عليت و افاضه را در سلسله عرضيه نمى‌پذيرند و آن را مختص به سلسله طوليه مى‌دانند.

فايده: فعل بردو قسم است، اول مباشر كه بدون واسطه از فاعل صادر مى‌شود، مانند حركت دست. و دوم توليدى كه به توسط فعل مباشر تحقق مى‌يابد مانند حركت قلم وحركت مفتاح و نوشتن. فعل مباشر فعل مكلف است و فعل توليدى مورد اختلاف است؛ اشعرى آن را فعل واجب الوجود و معتزلى آن را فعل عبد مى‌دانند. فتأمّل.

چرا كفار طول برزخ را نمى‌دانند؟

از چندين آيه به دست مى‌آيد كه كفار در روز قيامت طول زمانى برزخ را كه احتمالًا هزاران يا ميليون ها سال بوده، درك نمى‌كنند. و اين آيات شريفه را اوّلًا در كتاب" فوايد دمشقيه" و سپس در كتاب" روح از نظر قرآن، عقل و علم روحى جديد" مورد بحث قرار داده ايم.

در اين جا ممكن است دو جواب بدهيم:

اول اين‌كه كفار متوسط و حتى مؤمنين متوسط در برزخ زندگى ندارند، تا چه رسد به زندگانى. كه شيخ مفيد (عليه الرحمة) با استناد چند حديث كه يكى از آن ها معتبر السند است، آن را اختيار كرده است. و بعضى از روايات معتبرى كه دلالت بر حيات كفار و مؤمنين حتى متوسطين مى‌كنند؛ كه آن ها را در كتاب" معاد" نقل كرده ام- كه سال گذشته (1393 ش) در كابل چاپ شد-