و بر اين شكل دو ايراد وارد است، اولا متكلمين اسلامى جهان را حادث مى دانند نه قديم، بلكه جهان مادى به نظر جمعى از فلاسفه كه قايل به حركت جوهرى هستند نيز حادث مى باشد. ثانيا هيچ كسى منكر حدوث افراد حادث انواع مادى نيست، هرچند انواع را قديم بدانند و حركت جوهرى را نپذيرند.

حل مشكله شكل هاى چهارگانه‌

1- حل مشكله اول و دوم اين است كه كبراى اين شكل كليت ندارد، و واقع آن موجبه جزئيه است؛ يعنى فعل ثلاثى بعضى از افراد آن مجرد است، و بعضى از افراد آن مزيد فيه. و به طور كلى تمام قضاياى مرددة المحمول جزئيه هستند نه كليه.

2- حل مشكله شكل سوم اين است كه متعلق كلمه صادق در نتيجه محذوف است و اصل آن اين گونه است: پس قايل به الاهيت فرعون در قول خود به جسمانيت او صادق است. كه در اين صورت ايرادى ندارد.

3- جواب مشكله شكل چهارم اين است كه جهان معلول ذات واجب الوجود نيست، بلكه معلول اراده واجب الوجود است و اراده واجب الوجود حادث است؛ بنابراين جهان با همه اجزاى مادى و مجرد خود حادث و مسبوق به عدم است.

از اينجا اختيار خداوند و بطلان مجبوريت و موجَب بودن (بفتح جيم) فعلى او نيز باطل مى‌گردد. و حدوث اراده حق در ج 1 صراط الحق مدلل شده است.

5- زيد انسان، و الانسان نوع، فزيد نوع. و مثله: الانسان حيوان و الحيوان جنس فالانسان جنس.

جواب هردو اين است كه كبرى بايد موجبه كليه باشد، و در دو كبرى فوق قضيه طبيعيه مى‌باشد نه كليه، و چنانچه لفظ كل آورده شود هردو كبرى باطل مى‌شود مانند و كل انسان نوع، و كل حيوان جنس، بلكه طبيعت انسان نوع است‌