فصل پنجم: پايدارى تا چه وقت‌

در گذشته فهميديم كه از بدترين گناهان كبيره، يكى فرار از ميدان جهاد و كارزار است. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا ... در موقع ملاقات با دشمنان پايدارى و ثبات داشته باشيد.

در اين‌جا بحث بر سر اين مطلب است كه از نظر فقهى تا چه حد پايدارى و ثبات در معركه قتال و جنگ با كفار واجب است؟ آيا تا آخرين رمق حيات و كشته شدن و يا تا حدى خاص؟

در فقه شايد خلافى نباشد كه اگر دشمن دو برابر مسلمانان، و يا كمتر از دوبرابر مسلمانان باشند، فرار جايز نيست‌[1] و به نظر اكثر فقها اين حكم در فرض گمان به هلاكت و كشته شدن هم ثابت است‌[2] و اگر دشمن بيشتر از دوبرابر باشد، حرمت فرار از بين مى‌رود و به نظر ما فرار جايز مى‌گردد.[3] ريشه اين فتوا آيه مباركه قرآنست: يا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتالِ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَفْقَهُونَ. الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ. (انفال 66)

[1] ص 56 ج 21 جواهر الكلام و ص 385 ج 10 مغنى و شرح كبير

[2] ص 61 ج 21 جواهر

[3] يكى از كسانيكه فرار را حتى در اين صورت حرام دانسته-- ابن حزم ظاهرى در كتابش محلى ص 292 ج 7 است ولى او بسيار كج‌سليقه و نافهم است.