مِنْهَا مَانِعاً وَ إِنِ ائْتَمَرُوا بِمَعْصِيَتِهِ فَشَاءَ أَنْ يَحُولَ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ ذَلِكَ فَعَلَ وَ إِنْ لَمْ يَحُلْ وَ فَعَلُوهُ فَلَيْسَ هُوَ الَّذِي أَدْخَلَهُمْ فِيهِ ثُمَّ قَالَ ع مَنْ يَضْبِطْ حُدُودَ هَذَا الْكَلَامِ فَقَدْ خَصَمَ مَنْ خَالَفَه.[1] آيا درين مورد اصل و قانون كلى‌اى را به شما ندهم كه در آن اختلاف نكنيد (و به توافق برسيد) و هيچ كس با شما جدال نكند مگر اينكه او را مغلوب كنيد. گفتيم بلى. فرمود: خداوند عز و جل به اكراه و جبر طاعت نشده است و به غلبه (عاصيان) معصيت نشده است (يعنى هركس طاعت مى‌كند به اختيار خود مى‌كند به اختيار خود مى‌كند و مجبور نيست و كسى كه معصيت مى‌كند از قدرت خداوند بيرون نبوده است) و بندگان را در ملك خود مهمل و بلا تكليف نگذاشته و اوست مالك آنچه به بندگان خود تمليك فرموده است (قدرت بنده مملوك خداوند است) و اوست قادر بر آنچه كه بنده را بر آن توانا فرموده است، اگر بندگان حكم او را امتثال كنند او جلوگيرى نمى‌كند و اگر قصد معصيت كنند اگر بخواهد آنان را باز مى‌دارد و اگر باز ندارد معنايش اين نيست كه خداوند آنان را در معصيت داخل نموده است (چون به اراده خود آن را انجام داده‌اند) بعد فرمود هركس حدود اين كلام را نگهدارد بر مخالفين خود پيروز مى شود.

اين روايت بسيار علمى و در خور توجه است كه بايد در آن دقت بيشتر شود.

دليل بر توحيد ايجادى‌

پس از اثبات وحدانيت واجب الوجود در مقصد اول توحيد خالقيت و فاعلى خداوند نيز اثبات مى شود؛ زيرا ممكن الوجود در وجود خود و افعال خود و ايجاد خود به خداوند محتاج است و نمى‌شود كه او را فاعل مستقل فرض كنيم، فاعل مستقل و آفريدگار حقيقى همان واجب الوجود است، پس اثبات توحيد فاعلى از نظر عقل بسيار آسان است، در قرآن مجيد مى‌فرمايد: لَوْ كانَ فِيهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا (الأنبياء: 22). اگر در آسمانها و زمين الاهانى مى‌بودند آسمانها و زمين فاسد مى شدند. ممكن است مراد خدايان بت‌پرستان باشد كه فاقد قدرت و علم كافى بودند، و تأثير آنان منجر به مخلوقات و خرابى نظم عالم مى شد.

معناى اله‌

كلمه «اله» در قرآن مجيد بسيار زياد استعمال شده است، در تفسير آن دو احتمال وجود دارد؛ يكى اينكه به معناى معبود باشد. دوم اينكه به معناى خالق و فاعل باشد.

[1] ابن بابويه، محمد بن على، التوحيد( للصدوق)- ايران؛ قم، چاپ: اول، 1398 ق. ص 361.