مقصد سوم: توحيد صفاتى‌

خداوند تبارك و تعالى دو گونه صفات دارد:

1- صفات سلبيه كه به آن‌ها متصف نمى‌شود بلكه از او سلب مى‌شود مانند اينكه شريك ندارد، جسم نيست، محل حوادث نيست، در چيزى حلول نمى‌كند، ظلم نمى‌كند، كار بيهوده نمى‌كند.[1]

2- صفات ثبوتيه كه خداوند به آن‌ها متصف مى شود، مانند علم و قدرت و حيات و ايجاد و تدبير، و رحم و غضب و تكلم و صدق و ده‌ها نظاير آنها. و صفات ثبوتيه بر ودو نوعند:

اول: صفات فعليه كه از فعل خداوند انتزاع مى‌شود و تماماً" حادث‌اند مانند مثالهاى بالا، به استثناى سه مثال اول.

دوم، صفات ذاتيه، كه خداوند در وجود خود به آن ها متصف مى‌شود مانند علم و قدرت حيات و فروع آن.

آيا صفات ذاتيه خداوند زايد بر ذات و غير ذات مقدسه اوست؟ چنانچه در انسان چنين است، انسان در اول حيات، علم و قدرت نداشت، بعد حيات به او رسيده و آهسته آهسته داراى علم و قدرت شد و صفات او زايد بر ذات انسانى او مى‌باشد.

آيا صفات خداوند نه عين ذات اوست و نه غير ذات او؟

و يا صفات ذاتى او عين ذات اوست؟

متأسفانه در اين مقام وحدت نظر بين دانشمندان وجود ندارد؛

جماعتى از علماى كلام قول اول را انتخاب كرده‌اند، مشهور ميان آنان اين است كه صفات خداوند قديم و لا ينفك از ذات هستند، و لى عين ذات او نيستند، بلكه ممكن الوجوداند.

ملا سعد تفتازانى در شرح عقايد عمر نسفى در بحث قدم خداوند از امام حميد الدين ضرير و پيروانش نقل مى‌كند كه اينان صفات خدا را واجب الوجود ندانسته‌اند به دليل اينكه هرچه قديم است واجب الوجود است، چه اگر واجب نباشد جايز العدم است و به مخصصى محتاج مى‌شود و حادث مى‌گردد. ولى خود ملا سعد اين قول را بى‌نهايت مشكل مى‌داند؛ زيرا قول به تعدد

[1] در اصطلاح رسمى علم كلام نفى ظلم و نفى عبث در باب عدل عنوان مى‌شود نه در صفات سلبيه.