مقصد دوم: توحيد ذاتى‌

موجودات بر دو گونه‌اند: بسيط و مركب.

بسيط يعنى چيزى كه جزء ندارد (بى‌جزء). مركب يعنى چيزى كه جزء دارد؛ خواه دو جزء يا چند جز.

همه موجودات مادى از چند عنصر مركب مى‌باشد، اتم‌ها مركب از اجزاى سه گانه مشهور (الكترون، نوترون و پروتون) تركيب يافته‌اند. از نظر فلسفى همه يا اكثر موجودات ممكن مركب از وجود و ماهيت هستند، ماهيت انسان به گفته‌ى طلاب مبتدى مركب از حيوان و ناطق است.

تركب از خود اقسامى‌دارد كه بيان آن‌ها درين جا براى اكثر خوانندگان ما، لزومى ندارد، خداوند واجب الوجود در ذات و حقيقت خود بسيط و بى‌جزء است.

دليل اول‌

جزء غير از كل است و هر مركب در وجود خود به جزء خود نيازمند است، اگر واجب الوجود مركب باشد محتاج به غير خود (هريك از اجزاء) مى شود، و احتياج عين امكان است كه با واجب الوجود بودن منافات دارد.

دليل دوم‌

هر مركب خارجى به فاعل تركيب احتياج دارد كه عين مخلوقيت است و واجب الوجود مخلوق نيست.

دليل سوم‌

مركب از اجتماع اجزا به وجود مى‌آيد و وجودش قبل از وجود اجزاء و اجتماع آن‌ها معقول نيست در حالى كه خداوند اول الاولين است. بعضى از دانشمندان اين قسم از توحيد را به احديت و نوع اول را به واحديت نام‌گذارى كرده‌اند.

وحدانيت يعنى دو تا يا بيشتر نيست، احديت يعنى جزء ندارد، معلوم نيست كه كسى از ارباب و پيروان اديان و مذاهب صراحتاً «به تركب خداوند قايل شده باشد و شايد در احديت شركى بروز نكرده باشد، ولى لازمه‌ى اعتقاد كسانى كه خداوند را جسم مى‌دانند (نعوذ بالله) اين است كه خداوند (ج) در پندار باطل آنان مركب است.