به هر حال خداوند در سراسر قرآن با بندگان خود در مورد جزاى إيمان و عبادت و اطاعت و شكرگزارى و امثال اينها و در مورد جزاى كفر و عصيان وكفران از همين زاويه حسن و قبح با بندگان خود صحبت فرموده و به طور كلى فرموده: «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ» (الرحمن: 60)؛ به هر حال خداوند نه ترسى دارد و نه عجزى، و نه احتياجى تا به توريه از الفاظ معانى، غير آنچه را بندگانش مى‌دانند، قصد فرموده باشد باطل است.

و گرنه ممكن است گفته شود، وعده دوزخ و بهشت همه دروغ است. و دروغ براى ما قبيح است، نه بر خداوند كه از نظام عقلايى ما بيرون است. اگر گفته شود كه خداوند حكم حسن و قبح را در رابطه و معامله با ما، در اين دنيا قبول دارد ولى در آن دنيا از اعتبار ساقط مى‌شود. مى‌گوييم: اين ادعاى شما از جانب خداوند دليلى خارج از آيات قرآن ندارد. و اين آيات بطورى كه در بالا به آنها اشاره كرديم شامل دنيا و آخرت است، نمى‌شود كه بگوييد وعده او در دنيا صادق است ولى وعده هايى كه در مورد آخرت داده به آمدن آنروز باطل و بى أثر مى‌شود، گمان نكنم وجدان مسلمانى چنين چيزى را در مورد خالق كائنات بپذيرد. بلى در گذشته‌[1]، نظريه مذكور را بطور مفصل بنحوى بيان كرديم كه گويا آن را پذيرفته‌ايم همين حرفى كه اينجا نوشته‌ايم و باور همه متكلمان و مفسران است و ما تاكنون موافقى از آنان با كلام اين نويسنده و امثال او نديده‌ايم مورد باور ما است.

در هر امت، يك رسول‌

«وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ ..» (النحل: 36)؛ محققاً در هر امت، ما رسولى را بر انگيختيم كه خداوند را بپرستند و از طاغوت إجتناب و دورى كنند.

در اين آيه دو مطلب است:

اول: امت و جماعت، تعداد مشخصى ندارد، ولى كلمه كل أمة (هر امت و جماعت)

[1] - در ذيل: يك سؤال مهم و مشهور تقريبا 12 ورق قبل