كننده توبه جميع تائبانم‌ الرَّحِيمُ‌ مهربان برايشان باضافه رحمت و عدم تعجيل در عقوبت ايشان از ضحاك روايتست كه چون كافر را در قبر نهند فرشتگان بيايند و گويند (من ربك و من نبيك و ما دينك) خدا و پيغمبر تو كيست و دين تو چيست گويد نميدانم مطرقه آتش بر او زنند كه آواز آن همه جانوران بشنوند مگر انس و جن و هر يك كه بشنوند بر او لعن كنند از ابن عباس نقل است كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم فرمود كه‌

من سئل عن علمه فكتمه الجم بلجام من النار

هر كه او علمى داند و او را از او پرسند و وى آن را بپوشد و نگويد فرداى قيامت لجامى از آتش دوزخ در دهن او كنند و نيز ابن عباس از آن حضرت روايت كرده كه علماى اين امت دو فرقه‌اند يكى آنكه حقتعالى ايشان را علم داده باشد و بر مردمان بذل كنند و بخل نورزند و بر آن طمع در مال مردمان نكنند و ببهاى اندك نفروشند پس اين فرقه همه مخلوقات حتى مرغان هوا و دواب زمين براى ايشان استغفار كنند و چون نزد حق تعالى روند مكرم و مشرف باشند و طايفه ديگر كسانيند كه حقتعالى ايشان را توفيق علم داده باشد و بآن بخل ورزند و ببندگان خدا نياموزند حقتعالى روز قيامت لجام آتشين بر سر ايشان كند و در مجمع قيامت ايشان را رسوا سازد و فرشتگان ندا كنند كه اى اهل عرصات اينها كسانيند كه بعلم بخل كردند و ببهاى اندك آن را فروختند پس در عذاب معذب باشند تا حقتعالى از حساب بندگان بپردازد و در مجمع آورده كه در آيه دلالت است بر آنكه كتمان حق با احتياج مردمان باظهار آن از اعظم كباير است و هر كه كتمان شي‌ء از علوم دين كند فعل او مثل فعل احبار يهود باشد مانند ايشان در عظم جرم و مستوجب وعيد ايشان و نيز دلالتست بر آنكه واجبست كه مردمان را دعوت كنند (بتوحيد و عدل) چه حقتعالى در آيه بيان فرموده آنچه دال است بر توحيد و عدل بجهت تاكيد آنچه در عقولست از ادله اما فرض على الكفايه است و در ذكر رحيم بعد از ثواب دلالتست بر آنكه اسقاط عذاب نزد توبه تفضل است از حقتعالى هم چنان كه قول اصحاب ما است و اسقاط آن واجب نيست عقلا هم چنان كه مذهب معتزله است و چون حق سبحانه تبيين حال كسانى نمود كه كتمان حق كردند و ذكر حال جماعتى نمود كه از آن تائب شده‌اند در عقب آن بيان حال كسانى مينمايد كه بى‌توبه از كفر و كتمان مردند و ميفرمايد كه‌ إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بدرستى كه آنان كه كافر شدند از احبار يهود بسبب كتمان نبوت محمد صلّى اللَّه عليه و آله و ميتواند بود كه مراد مطلق اهل كفر باشند يعنى جميع كسانى كه نگرويدند بخدا و رسول او صلّى اللَّه عليه و آله‌ وَ ماتُوا وَ هُمْ كُفَّارٌ و مردند و حال آنكه ايشان كافر و ناگرويدگانند يعنى با صفت كفر مردند يا توبه از كتمان ناكرده فوت شدند أُولئِكَ‌ آن گروه‌ عَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ‌ بر ايشانست لعنت خداى و دورى از رحمت او بعد از موت‌ وَ الْمَلائِكَةِ و لعنت‌