امراة او (و صاحب كنز العرفان) در تفسير اين آيه فرموده كه صفا در اصل لغت بمعنى حجر صلبست و واحد آن صفاة است مثل حصى و حصاة و جوهرى از اصمعى نقلكرده كه مرو حجاره بيض براقست كه قدح نار ميكنند از آن و واحد آن مروه و بعد از آن علم و جبل مشهور شده‌اند در مكه و شعاير اعلام حج است و واحد آن نزد اصمعى شعيره است و نزد غير او شعاره و جناح اثم است و اصل آن از جنوح است بمعنى ميل كردن از قصد و اصل يطوف يتطوف است كه ادغام تا در طا شده و بعد از ذكر سبب نزول آن بر طريقى كه از ابن عباس نقلكرده شد فرموده كه اصل (تطوع تبرع) است مأخوذ از (طاع يطوع طوعا اذا تبرع) و در اينمقام چند حكم است يكى آنكه سعى نزد ما واجبست و ركن هر كه ترك آن كند عمدا حج او باطل باشد و مالك و شافعى بر اينند

(لان النبى ص قال‌ اسعوا فان اللَّه كتب عليكم السعى و لنصوص اهل البيت ع‌

) و نزد ابو حنيفه واجب غير ركن است و جمعى از مفسران و برخى از فقهاى عامه بر سنت آن رفته‌اند بجهت ظاهر آيه چه رفع حرج مستلزم وجوب نيست زيرا كه آن اعم از وجوبست و عام مستلزم خاص نيست و جواب از اين آنست كه علم باستلزام از بيان رسول صلّى اللَّه عليه و آله و بيان ائمه هدى عليه السّلام معلوم شده (دوم سعى) هفت شوط است از صفا بمروه شوطيست و بعكس شوط ديگر و نزد بعضى از صفا بصفا شوطيست هم چنان كه طواف خانه كعبه از حجر است بحجر و اين باطل است بجهت عدم نص در بيان پيغمبر صلّى اللَّه عليه و آله بر آن سيم واجبست ابتداء بصفا و اگر چه و او مفيد ترتيب نيست بجهت حديث متواتر حضرت نبوى صلّى اللَّه عليه و آله‌

ابدؤا بما بدا اللَّه به‌

و ديگر آنكه فعل آن حضرت همچنين بوده پس بواجب باشد چهارم آنكه در فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً بعضى گفته‌اند كه مراد بآن زيادتيست در سعى ميان صفا و مروه بعد از اتيان بوجوب آن و اين غير صحيح است زيرا كه استحباب سعى ابتداء وارد نشده بلكه اگر شوطى زياده شود بسهو مستحبّ است اكمال اسبوعين و ح مراد اين باشد كه (و من تطوع بالحج او العمره بعد الإتيان بالواجب) يا آنكه مراد صعود باشد بصفا و اطاله وقوف بر آن چه در روايت واقع شده كه سنتست وقوف بر صفا بقدر قرائت سوره بقره بترتيل مرويست كه ان مورث غنا است و نزد بعضى (خيرا على اطلاقه) است اى (اى خير كان من القربات) انتهى كلامه در نقل است كه ابن عباس جمعى را ديد كه سعى ميكردند فرمود (هذا ما ورثتكم امكم ام اسماعيل) اين آنست كه مادر شما كه مادر اسماعيل است بارث بشما داده چه در وقتى كه تشنه شد بر كوه صفا دويد و در وادى نگريست تا كسى را ببيند و از او احوال آب بپرسد و چون كسى را نديد فرود آمد و بمروه دويد آنجا نيز كسى را نديد تا هفت بار حق تعالى آن را از مناسك حج گردانيد و بجهت موافقت او بر حاجيان واجب ساخت و بعد از بيان حكم حج حث عباد ميفرمايد بر اظهار حق و بيان آن و نهى از اخفا و كتمان آن بقوله‌ إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ‌