حق بجهت شبهه كه او را عارض شده باشد و در اين آيه دلالت است بر آنكه تقليد در معانى كتاب و در آنچه راه بآن چيز بعلم است جايز نيست و اقتصار بر ظن در ابواب ديانات جايز نيست و حجت بكتاب بر جميع خلق واجب و قائم است و اگر چه عالم نباشد چه تمكن دارند بر دانستن آن بدليل و واجبست اينكه بوده باشد به تعويل بر معرفت معانى كتاب و عدم اكتفاء بمجرد تلاوت آن بعد از آن در تهديد محرفان ميفرمايد فَوَيْلٌ‌ فا براى تفريع است بر قول سابق و ويل بمعنى تحسر و اهلاك است و در حديث آمده كه ويل نام واديست در دوزخ كه چون كافران را در آن اندازند تا چهل سال بقعر آن نرسند و از سعيد بن جبير روايت است كه اگر همه كوه‌ها را در آن اندازند ناچيز گرداند و فرو برد و گويند نام كوهيست در جهنم پس اگر نام وادى يا جبل باشد معنى آنست كه در دوزخ موضعى است كه جايگيرند در آن كسانى كه حقتعالى در صدد اهلاك ايشان باشد و شايد كه تسميه وادى يا جبل بآن مجاز باشد و آن در اصل مصدر است و فعل از آن مشتق نشده و ابتداء بآن آنكه نكره است جهت آنست كه بمعنى دعا است و يا آنكه علم تحسر است و عقوبت و (يا علم جبل) و يا بئر مخصوصه در هاويه چنان كه گذشت حاصل معنى آن كه اندوه و حسرت و هلاكت و عقوبت و يا وادى و يا جبلى كه در جهنم است‌ لِلَّذِينَ‌ مر آنان راست كه‌ يَكْتُبُونَ الْكِتابَ‌ مينويسند نوشته محرف را بِأَيْدِيهِمْ‌ بدستهاى خود و ميتواند بود كه مراد بآن تاويلات زايغه باشد و ذكر بايديهم جهت تأكيد است كقولك (كتبته بيمنى بيدى) يعنى خود مباشر كتابة ميشوند و بديگرى نميفرمايند ثُمَّ يَقُولُونَ‌ پس ميگويند هذا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ‌ اين نوشته از نزد خدايست و چرا چنين ميكنند لِيَشْتَرُوا تا بخرند يعنى استبدال كنند بِهِ‌ بآنكلام تحريف داده‌ ثَمَناً قَلِيلًا بهاى اندك را يعنى بآن تحصيل غرضى از اغراض دنيا كنند و اغراض دنيا اگر چه جليل القدر باشد اما نسبت بآنچه مستوجب آنند بسبب آن از عقاب دايم قليل القدر است خلاصه معنى آنست كه علماى يهود بواسطه اخذ رشوه صفت حضرت رسالت صلّى اللَّه عليه و آله را كه در تورية بر اين وجه بود كه مردى باشد نيكو روى جعد موى گندم گون سياه چشم ميانه بالا تغيير كردند و نوشتند بجاى آنكه پيغمبر آخر الزمان صلّى اللَّه عليه و آله شخصى باشد دراز قد ازرق چشم سفيد پوست فروهشته موى يك چشم و اين صفت دجال است و با عوام خود گفتند كه اين آن پيغمبر موعود نيست‌ فَوَيْلٌ لَهُمْ‌ پس ويل مر ايشان را مِمَّا كَتَبَتْ‌ از آنچه نوشت‌ بِأَيْدِيهِمْ‌ دست‌هاى ايشان يعنى كلام محرف‌ وَ وَيْلٌ لَهُمْ‌ و ديگر باره ويل بر