است كه اگر بنى اسرائيل انشاء اللَّه نگفتندى هرگز آن گاو را نيافتندى و شافعيه باين آيه احتجاج كرده‌اند بر آنكه همه حوادث باراده حقتعالى است و بر آنكه امر گاه هست كه منفك ميشود از اراده و اگر نه وقوع شرط بعد از امر بيمعنى خواهد بود و اين قول باطل است چه آن مستلزم آنست كه اراده حق سبحانه متعلق شده باشد بحدوث زنا و شرب خمر و غير آن و موجب آنكه حقتعالى امر نمايد بچيزى كه خلاف مصلحت و حكمت باشد چه مصلحت لازم اراده است پس بر تقدير انفكاك امر از اراده مصلحت منتفى خواهد بود (تعالى اللَّه عن ذلك علوا كبيرا) و جواب از احتجاج ايشان آنست كه مراد شرطيه آنست كه اگر حق تعالى اسباب لطف و توفيق بما عنايت فرمايد باين طريق كه تبيين را زياده گرداند در بقره مخصوصه هر آينه ما بعد از حدوث بيان راه يابيم و امر حقتعالى ايشان را بقتل بقره مانند امر او است كفار را بايمان كه موقوفست باسباب لطف و توفيق و تفكر و تدبر ايشان در آن پس اراده او موقوف باين باشد و اين معنى مستلزم قول مذكور نيست تا احتجاج بآن توان كرد و معتزله گفته‌اند كه اين كلام دالست بر آنكه اراده حقتعالى حادث است اى (ان حدث مشية اللَّه) و بعضى جواب از اين داده‌اند كه تعليق باعتبار تعلق است حاصل كه چون بنى اسرائيل طلب تبيين كردند در بقره بر وجهى كه رفع تشابه شود قالَ‌ گفت موسى بايشان كه‌ إِنَّهُ يَقُولُ‌ بدرستى كه حقتعالى ميفرمايد إِنَّها بَقَرَةٌ بتحقيق كه آن گاويست‌ لا ذَلُولٌ‌ نه رام گشته و نرم شده كه بحكم زارع‌ تُثِيرُ الْأَرْضَ‌ بشوراند و منقلب سازد زمين را وَ لا تَسْقِي الْحَرْثَ‌ و نه كه آب دهد كشت را لا ذلول صفت بقره است بمعنى غير ذلول و لا ثانيه مزيده است براى تأكيد لاء اولى و اين هر دو فعل صفت ذلولند كانه قيل (غير ذلول مثيرة و لا ساقية) يعنى آن گاو متصف است به اينكه متذلل و رام نيست كه شورنده زمين و آب دهنده آن باشد بلكه آن‌ مُسَلَّمَةٌ دست باز داشته شده است از همه گاوها و بسر خود چرا ميكند و يا آنكه وارسته شده است از عيوب و يا خالص گردانيده شده است لون آن مأخوذ از (سلم له كذا اذا خلص له) لا شِيَةَ نيست هيچ رنگى كه مخالفت رنگ زردى باشد فِيها در او حتى كه سم و شاخش هم زرد است شية مصدر (و شاه و شيئا و شية) است اى (خلط بلونه لون اخر) و چون بنى اسرائيل صفات مذكوره كه موجب رفع تشابه ايشان بود شنيدند قالُوا الْآنَ‌ گفتند اكنون كه اين صفتهاى بيان كردى‌ جِئْتَ بِالْحَقِ‌ آوردى راستى را يعنى حقيقت آن را بيان كردى و تمام صفت آن را روشن باز گفتى براى ما پس تفحص آن گاو كردند و آن را