توضيحى در باره نخستين پرسش پس از مرگ‌[1]

چند حديث، نماز را نخستين سؤال از انسان پس از مرگش دانسته‌اند. اين نكته با توجّه به اهمّيت نماز و تأكيدات قرآن، پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام بر آن، به خودى خود، پذيرفتنى است؛ زيرا اگر چيزى «سيماى دين»[2] شد و ترك‌كننده آن جزو كافران به شمار آمد،[3] انتظار مى‌رود كه نخستين مورد از موارد سؤال و مؤاخذه باشد؛ اما پرسش، اين است كه نماز از اعمال و عبادات است و بالطبع در رتبه‌اى متأخّر از عقايد بنيادين دين (مانند توحيد و نبوّت) قرار دارد. بايد ابتدا از آنها سؤال شود و نه از نماز. آنچه پرسش را پيچيده مى‌كند، رواياتى است كه افزون بر باورهاى بنيادى، مواردى ديگر غير از نماز را نيز از نخستين پرسش‌ها دانسته‌اند.

به نظر مى رسد كه بتوان با گردآورى و دسته‌بندى احاديث ناظر به موضوع، به پاسخ مسئله دست يافت.

1. دسته نخست، توحيد، نبوّت و ولايت اهل بيت عليهم السلام را نخستين سؤال از انسان پس از مرگش مى‌دانند. در حديثى، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به امام على عليه السلام‌

[1]. اين بيان توسط استاد ارجمند جناب آقاى عبدالهادى مسعودى نگارش يافته است.

[2]. ر. ك: ح 54.

[3]. ر. ك: ص 315( ترك نماز).