است كه او سال‌ها پس ازهجرت پيامبر به مدينه و طبق گزارشى، پيش از فتح مكه (سال هشتم) مسلمان شد.[1] او در مدت كتابت خود، گاه از واژه‌هاى جايگزين استفاده مى‌كرد.[2] گويند بخشى از آيه 93 انعام در نكوهش اوست‌[3] و سپس مرتد گرديد و در فتح مكه از كسانى بود كه رسول خدا فرمان قتل آنان را صادر كرد كه با وساطت برادر رضاعى‌اش عثمان، از مرگ نجات يافت.[4] معيقب بن ابى فاطمه دوسى نيز سياهه غنايم پيامبر صلى الله عليه و آله را مى‌نوشت.[5] در باره حنظلة بن ربيع، معروف به حنظله كاتب،[6] گفته‌اند كه هر وقت كاتبى نبود، او را فرا مى‌خواندند.[7] به نقلى او فقط يك بار در حضور رسول خدا به نوشتن پرداخت و بدين سبب اين شهرت را پيدا كرد.[8] به هرحال بيشترِ كتابتى كه از او بازگفته‌اند، مربوط به نامه‌هايى است كه پس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله و در زمان خلفا نوشته است.[9]

كتابت وحى در مدينه‌

با هجرت رسول خدا صلى الله عليه و آله به يثرب، بر شمار كاتبان وحى افزوده شد و برخى انصار نيز در زمره كاتبان قرار گرفتند. البته كسانى از قريش نيز كه در سال‌هاى پس از هجرت به مدينه مهاجرت كرده و يا پس از فتح مكه به آن شهر آمدند، به عنوان كاتب معرفى شده‌اند.

[1]. اسد الغابة: ج 1 ص 617.

[2]. المغازى: ج 1 ص 74؛ تاريخ اليعقوبى: ج 2 ص 59؛ الاستيعاب: ج 1 ص 68.

[3]. أسباب النزول، واحدى: ص 148؛ التبيان فى تفسير القرآن: ج 4 ص 202؛ الدرّ المنثور: ج 3 ص 30.

[4]. الطبقات الكبرى: ج 2 ص 141؛ المغازى: ج 2 ص 855؛ الاستيعاب: ج 1 ص 23.

[5]. العقد الفريد: ج 4 ص 151.

[6]. الاستيعاب: ج 1 ص 379.

[7]. التنبيه و الاشراف: ص 246.

[8]. فتوح البلدان: ج 3 ص 582.

[9]. مكاتيب الرسول صلى الله عليه و آله: ج 1 ص 138.