و يا سنگ‌هاى پهن سفيد مى‌نوشتند[1] و نسخه‌اى از آن را در خانه پيامبر صلى الله عليه و آله و نسخه‌اى را نزد خود نگه مى‌داشتند.[2] بر اساس گزارشى از زيد بن ثابت، وى پس از فراغت از نوشتن وحى به املاى رسول خدا، نوشته خود را به دستور پيامبر صلى الله عليه و آله براى آن حضرت مى‌خوانده است.[3]

شمار كاتبان‌

پيامبر صلى الله عليه و آله براى اجراىِ امور ديوانى، ادارى و كتابت وحى، كاتبان و منشيانى داشت كه منابع مختلف، در گزارش عده آنان همخوانى ندارند. يعقوبى (بدون تفكيك ميان كاتبان وحى و غير وحى)، آنان را سيزده نفر[4] دانسته و برخى ديگر چهارده،[5] ابن عساكر 24،[6] حلبى 26،[7] و برخى 40،[8] 42[9]، 43[10] و بعضى 45 نفر[11] ثبت كرده‌اند.[12] قرائنى در دست است كه همه اين كسان را نمى‌توان كاتب وحى قلمداد كرد و حتى برخى محققان، كاتبان وحى را تنها شش نفر دانسته است.[13]

گويا اختلاف ياد شده، ناشى از خلط ميان كاتبان وحى با ديگر كاتبان پيامبر صلى الله عليه و آله‌

[1]. الإتقان فى علوم القرآن: ج 1 ص 163- 164؛ إمتاع الأسماع: ج 9 ص 334؛ التمهيد فى علوم القرآن: ج 1 ص 288.

[2]. پژوهشى در تاريخ قرآن: ص 210؛ تفسير احسن الحديث: ج 1 ص 14.

[3]. آيات الاحكام، جرجانى: ج 3 ص 19.

[4]. تاريخ اليعقوبى: ج 2 ص 80.

[5]. منهاج البراعة: ج 1 ص 207.

[6]. تاريخ دمشق: ج 4 ص 323- 349.

[7]. السيرة الحلبية: ج 3 ص 422.

[8]. در آستانه قرآن: ص 27.

[9]. تاريخ قرآن، زنجانى: ص 51، پژوهشى در تاريخ قرآن: ص 202.

[10]. در آستانه قرآن: ص 27؛ أضواء البيان: ج 9 ص 20.

[11]. پژوهشى در تاريخ قرآن: ص 202؛ تاريخ قرآن، محمود راميار: ص 263- 264.

[12]. در آستانه قرآن: ص 27.

[13]. بحوث فى تاريخ القرآن و علومه: ص 131.